4-ma'ruza. Gidrodinamika

Oqimchali harakat haqida asosiy tushunchalar
Oqim chizig`i, oqim naychasi va oqimcha, suyuqlik oqimi
Oqim chizig`i - suyuqlik harakatlanayotgan fazoda olingan va berilgan vaqtda har bir nuqtasida unga o`tkazilgan urinma shu nuqtaga tegishli tezlik vektori yo`nalishiga mos keluvchi egri chiziq oqim chizig`i deb ataladi.

4.1-rasm
Oqim naychasi va elementar oqimcha. Suyuqlik harakatlanayotgan sohada biror A nuqta olib, shu nuqta atorofida cheksiz kichik d kontur olamiz va shu konturning har bir nuqtasidan oqim chizig`i o`tkazamiz. U holda oqim chiziqlari naychasi deb ataluvchi naycha hosil qiladi. Oqim naychasi ichida oqayotgan suyuqlik elementar oqimcha deyiladi.


4.2-rasm
Elementar oqimchaning tirik kesimi yuzi va sarf.
Elementar oqmchaning tirik kesim yuzasi, elementar kichik yuza d , qaysikim oqimchaning ko`ndalang kesim yuzasi tok chizig`iga normal yo`nalgan bo`ladi.
Elementar oqimchaning sarfi deb, vaqt birligi ichida elementar oqimchaning tirik yuzidan o`tgan hajmdagi suyuqlikka aytiladi



Oqimning asosiy gidravlik elementlari
Suyuqlik oqimini kuzatishimizda oqim qonunlarini matematik nuqtayi nazardan harakterlovchi harakat kesimi; suyuqlik sarfi; o`rtacha tezlik; xo`llangan perimetr; gidravlik radius kabi tushunchalarni kiritiladi.
Harakat kesimi deb, shunday sirtga aytiladiki, uning har bir nuqtasida oqim chizig`i normal bo`yicha yo`nalgan bo`ladi.
To`la oqimning sarfi integral ko`rinishda quyidagicha ifodalaniladi
4.3.
O`rtacha tezlik quyidagi ifoda bilan topiladi
4.4.
Suyuqlik sarfi o`rtacha tezlik orqali quyidagicha topiladi
4.5.
Xo`llangan perimetr deb, oqim ko`ngdalang kesimini uni chegaralovchi devorlar bilan tutashtiruvchi chiziq xo`llangan perimetr deyiladi va  harfi bilan belgilanadi yoki 4.6.
Oqim harakat kesimi  ning xo`llangan perimetr  ga nisbati gidravlik radius deb ataladi va R bilan belgilanadi
4.7.
H o`llangan perimetr deb - oqim ko`ngdalang kesimini uni chegaralovchi devorlar bilan tutashtiruvchi chiziq ho`llangan perimetr deyiladi va  harfi bilan belgilanadi:
To`gri to`rtburchak kanal uchun;

Silindrik quvurlar uchun;

T rapetsiedal kanal uchun;



Oqim harakat kesimi  ning ho`llangan perimetr  ga nisbati gidravlik radius deb ataladi va R bilan belgilanadi
(4.5)
Tog’ri to’rtburchak novlar uchun: ;
Trapetsiadal novlar uchun: ;
Uchburchak novlar uchun: ;
Silindrik novlar uchun: (suv to’lib oqqanda).