4-maьruza. Tiristorlar

Dinistor tuzilmasi va ishlash prinsipi
Uchta p-n o‘tishga ega diodga o‘xshash ikki elektrodli asbob dinistor deb ataladi. Uning tuzilmasi 4.2.a - rasmda, shartli belgilanishi esa 4.2.b - rasmda keltirilgan. Dinistorning uchta p-n utishi J₁ J₂ va J₃ deb beltilangan.

4.2-rasm. Dinistor tuzilmasi (a) va uning sxemalarda
shartli grafik belgilanishi (b).
Dinistor sxemalarda o‘zaro ulangan ikkita triodli tuzilma bilan almashtirilgan xolda ko‘rsatilishi mumkin. Dinistorni tashkil etuvchi tranzistorlarga ajratilishi va o‘zaro ulangan tranzistorlar bilan almashtirilishi 4.3-rasmda ko‘rsatilgan. Bu ulanishda T1 tranzistorning kollektor toki T2 tranzistorning baza tokini, T2 tranzistorning kollektor toki esa T1 tranzistorning baza tokini tashkil etadi. Tranzistorlarning bunday ulanishi xisobiga asbob ichida musbat TA hosil buladi. Agar anodga katodga nisbatan musbat kuchlanish berilgan bo‘lsa, J₁ va p-n o‘tishlar tug‘ri siljitilgan bo‘ladi, J₂ o‘tish esa teskari siljitiladi, shu sababdan manba E ning barcha kuchlanishi J₂ o‘tishga tushadi. T1 va T2 tranzistorlarning emitter toklarini uzatish koeffitsientlari mos ravishda a₁ va a₂ bo‘lsin.

4.3-rasm. Dinistorni ikkita tuzilmaga ajratilishi (a)
va almashtirish sxemasi (b).
4.3.b - rasmga muvofik tiristor orqali oqayotgan tok ikkala tranzistor kollektor toklari va sizilish toki I_K0 yig‘indisita teng buladi:
(4.1)
Tashqi zanjirdagi tok 1_E1 = 1_E2 = I, shuning uchun I ni (4.1) ga qo‘yib: I(1 -a₁ -a₂) = I_K0 deb yozish mumkin. Bundan tashqi tok I qiymati
(4.2)
ekanini topamiz.
(a₁ +a₂)<1 shart bajarilganda dinistor orkali oqaditan tok I_K0 ni tashkil etadi. (a₁ +a₂)>1 bo‘lganda dinistor ochiladi va tok o‘tkaza boshlaydi. Dinistornint ulanish sharti shundan iborat.
Dinistorda a₁ yoki a₂ tok uzatish koeffitsientlarni oshirishning yagona usuli uning anodida kuchlanishni oshirishdan iborat. Kuchlanish ortishi bilan U = Uyeah dan tranzistorlarning biri to‘yinish rejimita o‘tadi. Ushbu tranzistornint kollektor toki, ikkinchi tranzistorning baza zanjirida oqib uni ochadi, o‘z navbatida, birinchi tranzistornint baza tokini oshiradi. Natijada tranzistorlarning kollektor toklari ular to‘yinish rejimiga o‘tmaguncha ko‘chkili ortadi.
Tranzistorlar ulangandan so‘ng dinistor ochiladi va tok I faqat tashqi zanjir karshiligi bilan chegaralanadi. Ochiq asbobdagi kuchlanish pasayishi 1V dan kichik bo‘lib, tahminan oddiy dioddagi kuchlanish tushishiga teng. Dinistorning VAXi 4.4.a - rasmda, impulьs ulanish sxemasi esa 4.4.b - rasmda ko‘rsatilgan.

4.4-rasm. Dinistor VAXi (a) va uning impulьs
ulanish sxemasi (b).
4.4 - rasmda i_ulan - dinistorning ulanish kuchlanishi, i_qol - ochiq dinistordagi qoldik kuchlanish pasayishi, Tq - yuklama toki, I_y3rn - dinistorni o‘chirish toki, VD1 - yarimo‘tkazgich diod, VD2 - dinistor, YA_yu - yuklama qarshiligi, R - chegaralovchi qarshilik, S - ajratuvchi kondensator, i_Boshk, - boshqaruvchi impulьs

4.5 – rasm. Zanjirni uzish (a), dinistorni shuntlash (b), anod tokini kamaytirish (v), teskari kuchlanish berish (g) bilan dinistorni o‘chirish usullari
Dinistorni undan oqayotgan tokni I_uzil kiymatgacha kamaytirib yoki dinistor anodidagi kuchlanish qutbini o‘zgartirib o‘chirishi mumkin. Dinistorni o‘chirishning turli usullari 4.5 - rasmda keltirilgan. Birinchi sxemada (a) dinistor zanjiridati tok kaliti K yordamida uziladi. Ikkinchi sxemada (b) dinistordagi kuchlanish pasayishi nolgacha kamayadi. Uchinchi sxemada (v) dinistordagi tok qo‘shimcha qarshilik Rq qo‘shish bilan I_uzil gacha kamaytiriladi. To‘rtinchi sxemada (g) kalit K tutashtirilganda ajratuvchi kondensator S yordamida dinistor anodiga teskari qutbli kuchlanish beriladi.
4.5 - rasmda: Ryu - yuklama qarshiligi, Rd - qo‘shimcha qarshilik, S - ajratuvchi kondensator,
K - kalit.