4 laboratoriya ish bosimlar farqini nazorat qilish. Ishdan maqsad

4 - LABORATORIYa ISh


BOSIMLAR FARQINI NAZORAT QILISh.


Ishdan maqsad: Laboratoriya ishini bajarish jarayonida talaba bosim o’lchash usullarini o’rganadi. Laboratoriya ishida talaba yana diferensial manometrlarni tekshirish usulini, bosimni rostlash tizimining ishini o’rganadi va bosimni o’lchashda ishlatiladigan asboblar bilan tanishadi, yoki mutaxassisligi bo’yicha biror texnologik jarayondan bosim o’lchash kerak bo’lgan pozisiyani tanlab, bosimni o’lchash usulini, o’lchov asboblarini va nazorat yoki rostlash tizimi elementlarini tanlab, tizimni funksional chizmasini chizadi.
Laboratoriya ishini bajarishga talabaga ushbu uslubiy qo’llanma bilan, ma’ruza konspekti va tegishli adabiyotlar bilan tanishgandan so’ng ruxsat beriladi.
Ishning nazariy asoslari.
Bosim kimyoviy texnologik jarayonlarni asosiy parametrlaridan biridir. Kimyoviy ishlab chiqarish jarayonning to’g’riligi ko’pincha bosim kattaligiga bog’liq.
Tekis sirtga normal ta’sir ko’rsatuvchi ravon taqsimlangan kuchga bosim deb ataladi:
F
P= ; (2.1)
S
bu yerda: S – tekislik yuzi; F- shu tekislik yuziga bir hil va tik ta’sir qiladigan bosim kuchi.
Bosim birligining miqdori tanlangan birliklar sistemasiga bogliq. 2-1-jadvalda ko’p uchraydigan bosim birliklarining nisbati keltirilgan.
2-1-jadval
Bosimning turli o’lchov birliklari orasidagi nisbat

Birliklar	Pa	Bar	kgk/sm^2	mm sim. ust.	mm suv. ust.
1 Pa	1	10^-5	1,02^.10^-5	7,5024^.10^-3	0,102
1 bar	10^5	1	1,02	7,5024^.10^2	1,02^.10^4
1 kgk/sm^2	9,8067^.10^4	0,98067	1	735	10^4
1 mm sim. ust.	133	1,33^.10^-3	1,36^.10^-3	1	13,6
1 mm suv. ust.	9,8067	9,8067^.10^-5	10^-4	7,35^.10^-2	1

Absalyut, ortiqcha va atmosfera bosimlar mavjud. R_abs – absolyut bosim – moddaning (suyuqlik, gaz, bug ) xolati parametri bo’lib, berk fazada R_atm atmosfera va R_ort ortiqcha bosimlar yigindisidan iborat:

R_abs= R_atm+ R_ort (2.2)
Bosimning ma’lum berk fazodagi atmosfera bosimidan ortishi ortiqcha bosim deyiladi. Ishlab chiqarish tajribasidan ko’pincha ortiqcha bosim bilan ishlashga to’g’ri keladi:


R_ort =R_abs- R_atm (2.3)

Atmosfera bosimi – yer atmosferasidagi xavo ustunining bosimi; uning qiymati barometrlar bilan o’lchanadi, shuning uchun bu bosim ko’pincha barometrik bosim xam deb ataladi. Agar absolyut bosim atmosfera bosimidan kichik bo’lsa, ortiqcha bosim manfiy kattalik bo’ladi, ya’ni siyraklanish yoki vakuum (R_v) sodir bo’ladi.

R_v = R_abs- R_atm (2.4)

O’lchanayotgan kattalikning turiga ko’ra bosim yoki siyraklanishni o’lchaydigan pribolar quyidagilardan iborat:

1.Manometr – absolyut va ortiqcha bosimlarni o’lchaydigan pribor.
2. Barometr - atmosferada xavoning barometrik bosimini o’lchash uchun ishlatiladigan pribor.
3. Vakuummetr – siyraklanishni (vakuumni) o’lchash uchun ishlatiladigan pribor.
4. Manovakuummetr – ortiqcha bosim va vakuumni o’lchaydigan pribor.
5. Naporomer (mikromanometr) – kichik xajmdagi ortiqcha bosimni o’lchaydigan pribor.
6. Tyagomer – kichik xajmdagi siyraklanishlarni o’lchaydigan pribor.
7. Tyagonaporomer – kichik qiymatli bosim va siyraklanishlarni o’lchash uchun ishlatiladigan pribor.
8. Differensial manometr – ikki bosim ayirmasini (bosimning o’zgarishi) o’lchaydigan pribor.

Ishlash prinsipi jixatdan bosimni o’lchaydigan priborlar quyidagi gruppalarga bo’linadi:

1) o’lchanayotgan bosimni suyuqlik ustunininggidrostatik bosimi bilan muvozanatlashgaasoslangan suyuqlikli pribor;
2) yuk-porshenli manometrlar – bularda o’lchanadigan bosim porshenga ko’rsatiladigan tashqi kuch orqali muvozanatlanadi;
3) deformasion (prujinali) manometrlar – ularda o’lchanadigan bosim turli elastik elementlarning deformasiyasi yoki ularning kuchi bo’yicha aniqlandi.
4) elektrik priborlarda bosim elektr kattalikka aylanadi.


Laboratoriya ishini bajarish tartibi
Ishni boshlashdan avval kompressor (1) yoqiladi va ventil (9) ochiladi. Kompressordagi bosim monometr (10) da o’lchanadi, kerakli bosim yig’ilganda kompressor avtomatik ravishda o’chadi va tovushli signalizator yonadi.