4. Dadamlar bu yerdan ketganlarida men chaqaloq edim

24-mashq. I. 1. Salimjon aka... negadir bu odam bilan qiziqib qoldi-yu, aft-basharasi, bo‘y-basti, xullas, hammasini surishtira boshladi. (L.Mah.) 2. Uning oppoq sochida, ko‘zoynak taqqan nuroniy yuzida hamisha muloyim tabassum balqib turardi. (O‘.Hosh.) 3. To‘lgan oydek to‘lg‘anib, ul qomati zebo yana, o‘z jamoliga berib pardoz ila oro yana... (Hab.) 4. Uning betidagi quyuq qora qoshi, qorachig‘i, yirikdan kelgan o‘ynoqi ko‘zlari Elmurodga Muharramni eslatdi. (Shuh.) 5. Ular xuddi egizaklardek, chehralari bir-biriga g‘oyat o‘xshar, gavdalari qariyib farqsiz, ko‘rinishda yuvosh odamlar edi. (Oyb.) 6. Turqi buzuq erkaklarning «ur uni (Hojarni)! U qishlog‘imizga isnod keltirdi! ...»,- deb xuddi hayvondek o‘kirganlari quloqlarim ostida qayta yangradi. (H.Nos.)

II. 1. O‘zbekoyim burchakda bola ko‘tarib o‘tirgan Zaynabdan chaqaloqni olib, uni jomni to‘kib kelishga buyurdi. (A.Qod.) 2. Esli bolalar ham ko‘rinmaydi. Go‘daklar esa beshikda, daraxtlar orasidagi belanchaklarda uxlab yotishadi. (Oyb.) 3. Urushga qiron kelsin. Ko‘plab norasidalarni ota-onalaridan bevaqt judo qildi. (R.Fayz.) 4. Dadamlar bu yerdan ketganlarida men chaqaloq edim. (Sh.Rash.)

Topshiriqlar. 1. Berilgan gaplarni diqqat bilan o‘qib chiqing. 2.Atash va vazifa semalari aynan bir xil bo‘lgan birliklarni saralab oling: a) saralab olingan birliklarning umumiyligini izohlang; b) ushbu birliklarning farqlanishi qaysi semasi asosida ro‘y berayotganligini aniqlang. 3. Saralab olingan birliklar orasida qanday munosabat mavjudligini ayting. 4. Ushbu qatordagi dominanta leksemani toping. 5.Dominanta leksemaning o‘ziga xos xususiyatlarini bayon qiling. 6.Ma’nodoshlik qatori qaysi tizimga, ya’ni lug‘aviy ma’noviy guruhga mansub bo‘ladi? 7. Ushbu guruhga qatordagi qaysi leksema asosida birikadi, nima uchun? 8. Ma’nodoshlik qatoridagi har bir leksemaning sememasidagi semalarni aniqlang. 9. Ma’nodoshlik qatoridagi umumiylik va farqlarga asoslanib izoh bering. 10. Har bir leksemani ishtirok ettirib, nutqiy birliklar hosil qiling.

25-mashq Ma’nodosh leksemalarning birlashtiruvchi belgilarini toping va ularning izchil darajali qatorini tuzing.

1. [bahor], [ko‘klam];

2. [shamol], [dovul], [nasim], [shabada], [sabo];

3. [ulkan], [katta], [azamat], [ulug‘];

4. [yuz], [bet], [aft], [bashara], [turq], [jamol], [chehra], [oraz].