4-боб. Товар-пул муносабатлари ривожланиши бозор иқтисодиёти шаклланиши ва амал қилишининг асосидир

4.2-чизма
Қийматнинг меҳнат назарияси ва кейинги қўшилган миқдор нафлилиги назариясининг ўзаро алоқаси ҳамда бир-бирини тўлдириши

Нафлилик ва қўшилган нафлилик

Товар қийматининг аниқланиши

Ижтимоий зарурий меҳнат сарфи

Истеъмолчи ва харидорлар

Бозор иштирок-чилари манфаатининг ифодаланиши

Ишлаб чиқарувчи ва сотувчилар

Талаб

Бозорда намоён бўлиши

Таклиф

Нарх

Товар нафлилигининг пулдаги ифодаси

Товар қийматининг пулдаги ифодаси

Қўшилган нафлилик назарияси

Қийматнинг турли назариялари

Меҳнат назарияси

К.Менгер,
Ф.Визер,
Е.Бем-Баверк

Қиймат назариялари асосчилари

У.Петти, А.Смит, Д.Рикардо, К.Маркс

Умуман айтганда, узоқ тарихий даврдан бошлаб тортишувга сабаб бўлган нарса – товарда гавдаланган ижтимоий меҳнатнинг икки ёқлама тавсифи ва шу асосда ҳосил бўладиган товарнинг икки хил хусусиятига эга бўлишини инобатга олмасликдир. Меҳнат назариячилари товарга сарфланган меҳнат миқдорига асосий эътиборни қаратган бўлса, маржиналистлар унинг нафлилигига эътибор бериб келадилар. Уларнинг бири кўпроқ товарни ишлаб чиқарувчилар манфаати нуқтаи назаридан таҳлил қилган бўлса, иккинчиси истеъмолчи (харидорлар) манфаати нуқтаи-назаридан қарайдилар. Ҳолбуки товарнинг қийматини ва бинобарин нархини аниқлашда унинг икки томонига ва сотувчилар билан харидорлар манфаати тўқнашган тугунга эътибор қаратиш зарур.

4.4. Пулнинг келиб чиқиши, моҳияти ва вазифалари

Пул узоқ замонлардан бери одамларга маълум. Пулнинг келиб чиқиши турли назариётчилар томонидан товар айирбошлаш жараёнининг ривожланиши билан боғлиқ ҳолда тушунтирилади.

Пулнинг вужудга келиши ва моҳиятининг турли илмий концепциялари мавжуд бўлиб, улар орасида рационалистик ва эволюцион концепциялар муҳим ўрин тутади.