4. Adabiy til va uning xususiyatlari

5. Adabiy normalar tasnifi
O`zbek adabiy tili meyorlariga murojaat qilamiz:
– leksik-semantik meyor;
– talaffuz meyori;
– aksentologik meyor (sо‘z va formalarda urg‘uning tо‘g‘riligi);
– fonetik meyor;
– grammatik meyor (morfologik va sintaktik normalar);
– sо‘z yasalish meyorlari;
– orfografik meyorlar;
– punktatsion meyorlar;
– stilistik meyorlar.
Adabiy tilning barcha meyorlariga amal qilish tо‘g‘ri nutqni yuzaga keltiradi.
Yuqorida qayd etilgan meyorlarning buzilishi turli xildagi (orfoepik, orfografik, leksik, morfologik, grammatik, stilistik, sintaktik) xatolarni keltirib chiqaradi.
“Adabiy meyorlarning turli buzilishlarini chuqur va obyektiv tahlil etmasdan turib yuksak nutq madaniyati uchun kurashni tasavvur qilib ham bо‘lmaydi”.
Nutq madaniyati bu – adabiy til muxofazasidir.
Xato – sо‘z, sо‘z birikmasi va gaplarni qо‘llashda umumiy tavsiya etilgan adabiy nutq meyorlaridan chekinishdir.
Orfoepik meyor talaffuz meyori, aksentologik hamda urg‘u meyorini ham qamrab oladi, chunki har qanday til birliklari muayyan talaffuz va urg‘u qoidalariga rioya qiladi. Talaffuz va urg‘u normalari muayyan tilda sо‘zlovchilar uchun ularning ijtimoiy kelib chiqishi, turar joyi, kasbi, yoshidan qat’i nazar, majburiy meyorlar hisoblanadi . Shu sababli kishilarning nutq madaniyati darajasi ularning adabiy talaffuz va urg‘u meyoriga qay darajada amal qilganligiga qarab belgilanadi.
Adabiy meyorning orfoepik buzilishi kо‘p hollarda, talaffuz jarayonida, og‘zaki nutqda yuz beradi. Lekin hozirgi paytda radio va televideniye nutqida ham talaffuz meyorlarining buzilish hollarini kuzatish mumkin.
Kommunikativ kompetentlik – ta’lim jarayonining barcha ishtirokchilari, jumladan, talabalar bilan samimiy muloqotda bо‘lish, ularni tinglay bilish, ularga ijobiy ta’sir kо‘rsata olish.
Lingvistik kompetentlik - til tizimini hamda nutqiy faoliyat jarayonida til vositalaridan foydalanish qoidalarini bilish. Fonetik meyorni, talaffuz va imlo qoidalarini о‘zlashtirish, sо‘z ma’nolarini anglash.