4. 1-ma’ruza: Mahsulot sifati va sifat ko’rsatkichlari r eja

r
imиз
T





, 
bu erda, 
lim

- 
nazorat qilinayotgan parametrning amaldagi tarqalish maydoni 
kattaligi; 
imиз


- yo’qotib bo’lmaydigan tizimli xatoliklarning algebraik yig’inlisi. 
Ishlov berish texnolgiyasi tanlab olinishida aniqlikning texnologik zaxirasini xosil 
qilish maksadga muvofiqdir. Odatda texnologik aniklik zaxirasi, zaxira 
koeffitsienti bilan baholanadi: 
K
tz
=T
f
/T
r
 
bu erda 
T
f
- mahsulotning berilgan parametr bo’yicha funktsional joizligi.
T
f
va 
T
r
- o’rtasidagi musbat farq texnologik zaxira deb atalib, mahsulotning ishga 
yaroqli bo’lishini kafolatlovchi kщrsatkichdir. 
Muhim detallarning funktsional o’lchamlari uchun 
K
tz
> 1,2
nisbat saqlanishi 
kerak. 
 
K
tz
ning berilgan qiymatini saqlab turish nazorat xaritalari asosida amalga 
oshiriladi. Xaritani o’rganish natijasida ishga yaroqsiz detal paydo bo’lish payti 
oldindan aniqlanadi va bu kamchilikni bartaraf qilish imkoniyatlari o’z vaqtida 
ko’rib chiqiiladi. Bu jarayonni boshqarishda o’rta arifmetik, qamrov (razmax), 
o’rta kvadrat usullari qo’llaniladi. Mah-sulotning parametrlari qiymatlirini 
optimallashtirishda berilgan sha-roitda qo’yilgan maqsadga minimal chiqim bilan 
erishiladi. 
Mahsulot 
matematik 
modelini 
optimallash 
formallashtirilgan 
ilmiy 
abstraktsiya bo’lib, mahsulotning yaratilish va faoliyatining barcha bosqichlarini 
o’z ichiga oladi, hamda shu ma’lumot asosida mahsulot para-metrlarining meyoriy 
qiymatini belgilash imkoniyatini beradi.