4 -mavzu: XIV asrning ikkinchi yarmi va XVI asrda Movarounnahrda tarbiya va maktab reja

.
1

И.А.Каримов. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. Т., «Шарқ». 1998 й. 16 б

 

---

ko’rkam, toza urug’dan), «Sohibqiron» (yulduz burjlarining baxtli kelishi (kiron)da 
tug’ilgan farzan) (Iskandar, Muhammad payg’ambar , Temur), «Qutbiddin» 
(zamona peshvosi), «Abo’lmansur» (zafarmand, g’alaba qozonuvchi) kabi 
unvonlar qo’shilib ulug’langan. 
Temur din arboblari, olimlarni, ilmni va ilm ahlini xurmatlovchi shaxs 
bo’lgan. Temur tuzuklarida shunday yoziladi: «Har bir shaharda masjidlar, 
madrasalar, xonaqalar qurishni buyurdim. Musulmonlarga diniy masalalarda ta’lim 
berib, shariat aqidalari va islom dini ilmlari: tavsir, hadis, fiqhdan dars bersinlar 
deb, har bir shaharga olimlar va madarrislar tayin qildim»
2
.
Amir Temur odob, axloq iymon-e’tiqod, tarbiya sohasida o’zi yuksaklikka, 
mukammallikka erishgan insonlardan bo’lgan. bunga ishonch hosil qilish uchun 
sohibqiron haqidagi asarlar, uning o’zi yaratgan tuzuklar va o’gitlarni ko’rish 
kifoya.
Temur o’gutlarini mohiyat va mazmuniga qarab uyiga guruhlarga ajratish 
mumkin: a) din va shariat, b) davlat va uni idora etish, v) kengash o’tkazish, g) 
podsho va vazirlar. Uning odob-axloqqa oid o’gitlarini quyidagicha guruhlashtirish 
mumkin. 
-
adolat va adolatsizlik; 
-
do’st va dushmanlik; 
-
muomala va shirinsuhanlik; 
-
so’z va ishning birligi; 
-
botirlik va qo’rqoqlik. 
Amir Temurning o’gitlari odob-axloq borasida dastur to’la oladi. Buning 
katta tarbiyaviy kuchga ega bo’lgan pedagogika deyish mumkin. 
4. 
Mirzo Ulug’bekning ilm-ma’rifat sohasidagi xizmatlari 
Mirzo Ulug’bek (1394-1449) O’rta Osiyo xalqlari ilm-fani va madaniyatini 
jahon miqyosiga olib chiqqan, millat pedagogik fikr taraqqiyotiga munosib hissa 
qo’shgan buyuk siymolardan biridir. 
Yurtboshimiz I.A.Karimov Ulug’bek zimmasiga tushgan vazifa haqida 
yozgan edi: «Taqdir bu zotning zimmasiga behad ulkan va mashaqqatli vazifalarni 
yukladi. Buyuk sarkarda Amir Temur bunyod etgan saltanatning vorisi bo’lishdek 
mislsiz sinov aynan unga nasib etdi»
3
. 
1411 yili 17 yoshli Ulug’bek Movarounnahr va Turkistonning hokimi etib 
belgilanadi. Uning tashabbusi bilan o’lkada ilm-fan, ayniqsa falakkiyot ilmi 
yuksala bordi. U riyoziyot fanini mukammal egallagan va ungacha hech kim 
unchalik tez va aniq hisoblay olmagan. 
U davlatning madaniy markazlaridan Buxoro (1417), Samarqand (1420) 
keyinchalik G’ijdivonda (1433) madrasalar qurdirdi. Bu madrasalarda mashhur 
olimlar, ilohiyot ilmlaridan tashqari riyoziyot, xandasa, astronomiya, tibbiyot, 
tarix, geografiya, ilmi aruzdan dars berishgan. 
2
Темур тузуклари. Б.Ащмедов тащрири. Т. 1991 й., 58 б