4- mavzu. Markaziy Osiyoda Temur va temuriylar davri fan taraqqiyoti. Yangi davr fani. Fanning shakllanish jarayoni va uning zamonaviy talqini. XVIII asrning oxiri XIX asrda ilmiy bilimlarning rivojlanishi

Полиграфия ва қоғоз саноати

• Полиграфия ва қоғоз саноати
• Ишлаб чиқаришнинг тез ўсиши ва ижтимоий-сиѐсий ҳаѐтининг активлашиб кетиши полиграфия олдига янги талаблар қўйди. Асосан Англияда ҳарф териш машиналарининг кўпгина типи пайдо бўлди. Босма станоги ҳам (Ф.Кенич ва бошқа ихтирочилар томонидан) такомиллаштирилиб, тез босар машинага айлантирилди. Полиграфия саноатини ривожлантириш соҳасида қўйилган навбатдаги қадам Х1Х асрнинг 50-60 йилларида АҚШ ва Европада рулон қоғозга босувчи ротация машиналарининг жорий қилиниши бўлди. Суратлардан нусха кўчириш масаласига келганда шуни айтиш керакки, полиграфия ишида қадимги ўймакор санъати ва ундан кейин (ХУШ аср билан Х1Х аср ўртасида) пайдо бўлган литография усули билан бир қаторда, клише тайѐрлашнинг химиявий ва фотомеханиқ усули ҳам қўлланила бошлади. Клише тайѐрлашда полиграфия гальванопластика билан фотография соҳасида эришилган ютуқлардан фойдаланди.

Х1Х асрнинг фан ва техника соҳасидаги буюк кашфиѐтларидан бири бўлган фотография, яъни ѐруғ сезгир материалларда ѐруғлик нурларини таъсир эттириб барқарор тасвир ҳосил қилиш европалик кўпдан-кўп олим ва ихтирочилар фаолиятининг самараси эди. Тажрибаларнинг сўнгги босқичида Х1Х асрнинг 30- йилларида француз тадқиқотчилари Ж.-Н.Ньепс билан М.Дагер зўр муваффақият қозондилар. Аммо ѐруғ сезгир модда югуртирилган кумуш пластинкага бирдан ортиқ сурат олишга имкон бермайдиган дагеротипияни ишлаб чиқаришга татбиқ қилиб бўлмади. 40-йилларда сурат олишнинг ѐруғ сезгир модда юритилган шиша пластинкадан негатив ҳосил қилиб, сўнгра ундан исталганча нусха кўчиришга имкон берувчи усуллари топилгандан кейингина фотографиядан кенг кўламда фойдаланиш даври бошланди. Полиграфия саноатининг ривожланиши қоғоз саноати олдига тегишли талаблар қўйди. Қоғоз қўл билан эмас, машина билан тайѐрланадиган бўлди. 1799 йилда француз ишчиси Луи Роберт биринчи қоғоз тайѐрлаш машинасини ихтиро этди, шундан кейин, бу соҳада тез қоғоз тайѐрлашга кенг имкон берадиган бир қатор бошқа машиналар ихтиро қилинди. Ишлаб чиқаришнинг бу соҳасида узлуксиз ва автоматлаштирилган технологик процессга ўтиш кайфияти айниқса эрта бошланди. Латта-путтадан қоғоз ишлаб чиқариш усули ҳам тобора кенг ѐйила бошлади.

• Х1Х асрнинг фан ва техника соҳасидаги буюк кашфиѐтларидан бири бўлган фотография, яъни ѐруғ сезгир материалларда ѐруғлик нурларини таъсир эттириб барқарор тасвир ҳосил қилиш европалик кўпдан-кўп олим ва ихтирочилар фаолиятининг самараси эди. Тажрибаларнинг сўнгги босқичида Х1Х асрнинг 30- йилларида француз тадқиқотчилари Ж.-Н.Ньепс билан М.Дагер зўр муваффақият қозондилар. Аммо ѐруғ сезгир модда югуртирилган кумуш пластинкага бирдан ортиқ сурат олишга имкон бермайдиган дагеротипияни ишлаб чиқаришга татбиқ қилиб бўлмади. 40-йилларда сурат олишнинг ѐруғ сезгир модда юритилган шиша пластинкадан негатив ҳосил қилиб, сўнгра ундан исталганча нусха кўчиришга имкон берувчи усуллари топилгандан кейингина фотографиядан кенг кўламда фойдаланиш даври бошланди. Полиграфия саноатининг ривожланиши қоғоз саноати олдига тегишли талаблар қўйди. Қоғоз қўл билан эмас, машина билан тайѐрланадиган бўлди. 1799 йилда француз ишчиси Луи Роберт биринчи қоғоз тайѐрлаш машинасини ихтиро этди, шундан кейин, бу соҳада тез қоғоз тайѐрлашга кенг имкон берадиган бир қатор бошқа машиналар ихтиро қилинди. Ишлаб чиқаришнинг бу соҳасида узлуксиз ва автоматлаштирилган технологик процессга ўтиш кайфияти айниқса эрта бошланди. Латта-путтадан қоғоз ишлаб чиқариш усули ҳам тобора кенг ѐйила бошлади.