4- mavzu. Ilk o‘rta asrlarda o‘zbek davlatchiligi. Siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy madaniy hayoti asosiy tushuncha va iboralar


Arab xalifaligi davri davrida Movarounnahrda ijtimoiy-iqtisodiy hayot



Download 39,28 Kb.
bet5/7
Sana20.03.2022
Hajmi39,28 Kb.
#502588
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
Ma\'ruza 4

4.5. Arab xalifaligi davri davrida Movarounnahrda ijtimoiy-iqtisodiy hayot
Xalifalik o‘lkani zabt etish jarayonida uning deyarli barcha obod dehqonchilik vohalarini, juda ko‘p shahar va qishloqlarga o‘t qo‘yib vayron etdi. Suv inshootlari buzib tashlandi. Ekin maydonlari suvsizlikdan qurib qoldi. Zabt etilgan shahar va qishloq aholisidan oltin, kumush, qimmatbaho buyumlar va ko‘plab qurol-yarog‘lar tortib olindi. Sulh tuzishga majbur bo‘lgan Buxoro, Poykand, Sug‘d hukmdorlaridan katta miqdorda boj-u tovonlar undirib olindi. Xalifalik qo‘shinlariga minglab nafar mahalliy yigitlarni jalb etdilar.
Arablar Movarounnahrni bosib olgach, bu yerdagi yer-mulklar xalifaga qarashli bo‘lib qoldi. Xalifa davlat yerlarini iqto tariqasida in’om qilgan. Davlat yerlari ayrim harbiy yo‘lboshchilar va amaldorlarga umr bo‘yi yoki mulkka vorislik tariqasida berilgan. Biroq yerlarning asosiy egasi xalifa sanalar va u iqtodorlardan ushr olish huquqiga ega edi. Yirik yer egalari – dehqonlar arab xalifaligi davrida ham o‘z yerlarining egalari bo‘lib qoldilar, biroq ular endilikda ijaradorga aylanib, daromadning ma’lum qismini xalifalik xazinasiga jo‘natish majburiyatini olgan edilar.
Arablar tomonidan Movarounnahr bosib olingach, “Xiroj”, “ushr”, “zakot”, “jizya” kabi soliqlar joriy etiladi. “Juz’ya” jon boshiga solinadigan soliq bo‘lib, musulmon bo‘lmagan fuqarolardan asosan pul yoki mahsulot shaklida undirilgan. Islomni qabul qilmagan boylardan 48, o‘rtahollardan 24, kambag‘àl dehqon va hunarmandlardan 12 dirhamdan jizya solig‘i olingan. “Xiroj” esa dehqonlar daromadidan undirilgan va bu daromadning 1/3 qismiga, hatto undan ortig‘iga ham teng bo‘lgan. “Zakot” odatda pul daromadlarining 1/40 ulushi (2,5%) ga teng bo‘lishi kerak edi. Shuningdek, “Ushr” (arabcha o‘ndan bir) degan soliq ham bo‘lgan. Bu soliq turi davlat foydasiga olinadigan soliq bo‘lib, natura va pul shaklida asosan dehqonchilik mahsulotlaridan olingan. Bulardan tashqari aholiga mahalliy va mavsumiy soliq va majburiyatlar ham yuklangan edi. Aholidan olinadigan markazlashgan soliqlar hajmi daromadning qariyb yarmini tashkil etardi. IX asrda yashagan arab tarixchisi Xo‘rdodbehning ma’lumot berishicha, xalifalikka faqat xiroj solig‘i hisobiga Sug‘d viloyati 326 ming, Farg‘ona 280 ming, Shosh 607 ming, Ustrushona 50 ming dirham soliq to‘lagan. Buxoroga belgilangan xiroj solig‘i miqdori bulardan ham ko‘p bo‘lgan.
Arablar og‘ir soliqlarni o‘z vaqtida to‘lay olmagan fuqarolarni haqoratlab va xo‘rlab taxtachalarga “qarzdor” degan yozuvlar yozdirib, ularning bo‘yniga osdirib qo‘yar edilar. Arablar islom dinini qabul qilib musulmon bo‘lgan mahalliy aholi vakillarini har tomonlama qo‘llab-quvvatlab, ularga imtiyozlar berdilar. Jumladan, islomni qabul qilganlar “juz’ya” va “xiroj” kabi soliqlardan ozod qilingan. Bu ikki soliqdan ozod qilish siyosatini xalifa Umar II ham qo‘llagan va qonun ijrosini Xurosonga 717-yilda noiblikka tayinlangan Jarroh ibn Abdulladan talab qilgan.

Download 39,28 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish