4- маъруза Электр занжирларнинг асосий элементлари

г) Ток билан бошқарилувчи ток манбаси ТБТМ, яъни кириш қисмида iБош бошқарувчи ток, чиқишидаги ток эса унга боғлиқ i(iБош) бўлган ток манбаси. Бунда боғлиқлик пропорционал бўлса чизиқли ва, аксинча, ночизиқли бўлиши мумкин. чизиқли ТБТМ ночизиқли ТБТМ 3.8-расм Занжирнинг пассив элементлари қаторига резисторлар, конден-саторлар ва индуктивликлар киради. Резистор (баъзан резистив элемент, резистив қаршилик, Омик қаршилик деган номлари ҳам учрайди) деб электр энергияси сарф-ланиб, унинг ҳусусиятлари U=R·i ёки i=G·U боғланишлар билан ифодаланган элементга айтилади.

3.9-расм Электромагнит энергияни заҳиралаш хоссасига эга бўлган, физик хусусиятлари Ψ=L·i тенглама билан ифодаланувчи индуктив ғалтакни идеаллаштирилган элементи индуктивлик элементи (ёки индуктив-лик) дейилади. L пропорционаллик коэффициенти индуктивлик дейи-лади ва Генри [Нп] ўлчов бирлигига эга. 3.10-расмда чизиқли (а), но-чизиқли (б) индуктивликнинг белгиланиши ҳамда Ψ=L·i боғланишлар келтирилган. Электр энергиясини заҳиралаш хоссасига эга бўлган, физик хусу-сиятлари q=C·u тенглама билан ифодаланувчи конденсаторнинг идеал-лаштирилган элементи сиғим элементи дейилади. С пропорционаллик коэффициенти сиғим дейилади ва Фарада [F] ўлчов бирлигига эга. 3.11-расмда чизиқли (а), ночизиқли (б) сиғимнинг белгиланиши ҳамда q=C·u боғланишлар келтирилган.

3.10-расм 3.11-расм 3.3. Реал элементларни идеаллаштириб алмаштириш Кўрилган реал элементлар (резистор, сиғим, индуктивлик)нинг ҳар бири фақатгина ўзига ҳос бўлган хусусиятли бўлмасдан, балки ўзидан бошқа ҳар бир элементларнинг ҳам хусусиятларига эга. Масалан, солиштирма қаршилиги катта бўлган қотишмадан спирал-симон ўрамлар сифатида ясалган резистор хоссасини кўрайлик.

Реал индуктивлик ғалтаги ўзининг L индуктивлик хусусиятидан ташқари, ғалтак ўрамлари ўтказгичида бироз R қаршилик ва ҳар бир ўрамлари орасида бироз С сиғимга эга. 3.12-расм