4- маъруза Электр занжирларнинг асосий элементлари

Электр занжирининг топологик параметрлари

Электр занжирининг электромагнит энергияси манбалари таъсир этаётган қисмини занжирнинг актив қисми (қисқача актив зан-жир) деб номлаймиз. Аксарият, уни ўртасида А ҳарфи бўлган тўғри тўртбурчак шаклида ва занжирнинг қолган қисмига улаш учун зарур бўлган сондаги клеммалар (ўтказгичлар) билан чизилади (3.1-расм). 3.1-расм 3.2-расм

3.2. Пассив элементлар Шунга ўхшаш, занжирнинг манбаларини актив элементлар, қол-ганларини эса пассив элементлар деб атаймиз. Электр занжирининг манбалари икки турга бўлинади: кучланиш ва ток манбалари. Манбалар ток ва кучланишининг ташқи таъсир натижасида ўзгаришига кўра уларни мустақил ва номустақил манба-ларга ажратилади. Манбанинг чиқиш клеммаларидаги кучланиш (ток) миқдори манбанинг юкидаги ток (кучланиш) қийматига боғ-лиқ бўлмаса мустақил кучланиш (ток) манбаси дейилади. 3.3-расм

Реал манбаларда айнан шундай бўлади ва уларнинг ташқи тав-сифлари пасаювчан (3.3 ва 3.4-расмларда пунктир чизиқ) бўлади. 3.4-расм Манбалар бошқарилмас ва бошқарилувчи гуруҳларга ажратилади. Бошқарилувчи ток ва кучланиш манбаларининг ҳар бири уларнинг кириш қисмига келтирилган ток ва кучланиш билан бошқарилиши мумкин. Улар учун схемаларда қуйидаги белгиланишлар қабул қилинган:

а) Кучланиш билан бошқарилувчи кучланиш манбаси КБКМ, яъни кириш қисмида Uбош бошқарувчи кучланиш, чиқишидаги кучланиш эса унга боғлиқ u(UБош) бўлган кучланиш манбаси. Бунда боғлиқлик пропорционал бўлса чизиқли ва, аксинча, ночизиқли бўлиши мумкин; чизиқли КБКМ ночизиқли КБКМ 3.5-расм б) Ток билан бошқарилувчи кучланиш манбаси ТБКМ, яъни кириш қисмида iБош бошқарувчи ток чиқишидаги кучланиш эса унга боғлиқ u (iБош) бўлган кучланиш манбаси. Бунда боғлиқлик пропорционал бўлса чизиқли ва, аксинча, ночизиқли бўлиши мумкин;

чизиқли КБТМ ночизиқли КБТМ 3.6-расм в) Кучланиш билан бошқарилувчи ток манбаси КБТМ, яъни кириш қисмида UБош бошқарувчи кучланиш, чиқишидаги ток эса унга боғлиқ i (UБош) бўлган ток манбаси. Бунда боғлиқлик пропорционал бўлса чизиқли ва, аксинча, ночизиқли бўлиши мумкин; чизиқли КБТМ ночизиқли КБТМ 3.7-расм