3–мавзу: фалсафий тафаккур тарақҚиёт босқичлари: Ғарб фалсафаси режа

Ханс Георг 
Гадамер
дир. М. Хайдерггер изидан бориб Гадамер тушунчани инсонни билиш 
фаолиятининг томонларидан бири деб эмас, балки унинг борлиғининг воситаси деб 
биладики, бу билан герменевтика муамммосини услубий ва билиш назарияси соҳасидан 
борлиқ ҳақидаги масалага ўтказади. 
Асосий герменевтик бажариладиган тартибини Гамер «жойини ўзгартириш» эмас, 
балки «татбиқ этиш» ҳисоблади – матн муаллифи тажрибасини ўзининг вазиятига татбиқ 
этиш, ўтмиш ва ҳозирги давр уфқларини бирлаштириш каби. У тўла жойини ўзгартириш 
(гавдалантириш) имкониятига ишончсизлик билан муносабатда бўлди. Ўтган даврларни 
тўла гавдалантиришни таъминлаш мумкин эмас. Шунинг учун герменевтиканинг бош 
вазифаси Гадамер учун «тиклаш» эмас, балки мазмунни «яратиш» дир. Шундай бўлганда 
ҳар бир талқин қилувчи аввал бошданоқ бир хил маънога эга бўлмаган матн мазмунидан 
ўзининг маъноси мазмунини келтириб чиқаради. Ҳар бир воқеа талқини матннинг 
«ҳаракат тарихида», «ҳодиса» дир, «анъана» билан гаплашишдир ва шу билан бирга 
анъанани ўзини «амалга ошириш» дир. Анъана Гадамлар учун оддийгина сўзлаб бериш 
керак бўлган ривоят ѐки ѐдгорликлар ва матнлар мажмуаси эмас. Биз анъаналарни «амалга 
ошириш» нинг иштирокчилари ҳамдирмиз. 
Тушуниш Гадамер учун «тажриба», дунѐни ўзлаштиришнинг умумий воситасидир. 
Герменевтик тажриба асосида тил ѐтади. У бизга гўѐки дунѐни беради. Тил «ҳамма нрсани 
қамраб олувчи, дунѐ талқинини олдиндан пайқаб олувчидир... дунѐ биз учун ҳамиша ҳам 
тилда талқин қилинган дунѐдир… бу эса, табиийки, шундай маънони билдирадики, ушбу 
тил талқинининг ичида бошланадиган тушунчаларни ташкил бўлиш жараѐни ҳеч қачон 
энг бошидан бошланмайди». Шунинг учун ўз табиатига кўра тушуниш – тил ҳодисасидир. 
Бундан шундай хулоса қилинади: «Тушуниб олиш мумкин бўлган борлиқ, тил демакдир». 

---

ХХ асрнинг 20-нчи йилларидан бошлаб, ижтимоий-гуманитар фанларда 
структурализм 
(тузилиш) деб умумий ном олган ҳаракат бошланади. Унинг асосида 
ѐтган структурали услуб даставвал тилшуносликда (лингвистикадаги Прага, Копенгаген 
ва Йель структуралистик мактаблари) ишлаб чиқилган бўлиб, кейинчалик ижтимоий-
гуманитар билимларнинг бошқа соҳаларида (адабиѐтшунослик, маданиятшунослик, 
руҳшунослик, жамитяшунослик, оғзаки ижод (фольклористика), эстетика, ирқшунослик 
(этнология) ва бошқаларда) ѐйилди. Структурализм Францияда энг кўп даражада ѐрқин 
намоѐн бўлди. Унинг асосий вакиллари