38-§. Hayvonot dunyosidagi evolutsion o‘zgarishlar tayanch bilimlaringizni qo‘llang



Download 1,69 Mb.
bet4/6
Sana15.02.2022
Hajmi1,69 Mb.
#449229
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
HAYVONOT DUNYOSIDAGI EVOLUTSION O‘ZGARISHLAR

IGNA
TANLILAR
MOLLUSKALAR
BO‘G‘IM OYOQLILAR
XORDALILAR
TO‘GARAK 
CHUV
ALCHANGLAR
HALQALI 
CHUVALCHANGLAR
YASSI 
CHUVALCHANGLAR
BO‘SHLIQICHLILAR

Hasharotlar


Ko‘p hujayralilarning kelib chiqishi to‘g‘risida juda ko‘p izlanishlar olib 
borilgan. Rus olimi I.I.Mechnikov esa dastlabki ko‘p hujayrali hayvonlar 
sharsimon koloniyadagi ayrim hujayralarning koloniya ichiga ko‘chib o‘tishi –
migratsiyasi natijasida paydo bo‘lganligini qayd etadi. Keyinchalik ichki 
hujayralar bir qator tig‘iz joylashuvi natijasida ichki qavat hujayralari 
entodermani hosil qilgan; tashqi qavat esa ektodermaga aylangan. Ektoderma 
hujayralari harakatlanish, sezish va himoya qilish funksiyasini bajarishga 
moslashgan. Ana shu yo‘l bilan kolonial xivchinlilardan ikki qavatli ko‘p 
hujayrali hayvonlar – bulutlar va bo‘shliqichlilar kelib chiqqan. Ular 
haqiqiy ko‘p hujayrali hayvonlar hisoblanadi, tanasi turli funksiyalarni 
bajarishga ixtisoslashgan hujayralardan tashkil topgan. Lekin bulutlar va 
bo‘shliqichlilarda to‘qima va organlar rivojlanmagan. 
Yassi chuvalchanglar ikki tomonlama simmetriyali hayvonlar orasida eng 
sodda tuzilgan. To‘qima va organlarining rivojlanganligi ularning tuban ko‘p 
hujayralilarga nisbatan yuksak tuzilganligini ko‘rsatadi. Ularda hazm qilish, 
ayirish, nerv, jinsiy sistemalarning paydo bo‘lishi yirik aromorfozlardan 
hisoblanadi. Yassi chuvalchanglar hazm qilish sistemasi bir uchi berk, faqat 
og‘iz teshigi bilan tashqariga ochilishi bilan bo‘shliqichlilarning gastrula 
bo‘shlig‘iga o‘xshab ketadi. Yassi chuvalchanglar erkin suzib yurishdan suv 
tubida o‘rmalab yurishga o‘tgan qadimgi bo‘shliqichlilardan kelib chiqqanligi 
taxmin qilinadi. Suv tubida o‘rmalab yurish tufayli hayvonlarning oldingi 
va keyingi, qorin va orqa tomonlari paydo bo‘lgan; ularda ikki tomonlama 
simmetriya yuzaga kelgan. Dastlab erkin yashovchi yassi chuvalchanglar –
kipriklilar, ulardan parazit yashovchi so‘rg‘ichlilar va tasmasimon 
chuvalchanglar paydo bo‘lgan. 
To‘garak chuvalchanglar tana bo‘shlig‘i, o‘rta va orqa ichagi, anal 
teshigining rivojlanganligi bilan yassi chuvalchanglardan farq qiladi. To‘garak 
chuvalchanglarning tuban tuzilgan guruhlarida kipriklarining bo‘lishi ularni 
kirpikli yassi chuvalchanglardan kelib chiqqanligini ko‘rsatadi. 
Halqali chuvalchanglar ham qadimgi erkin yashovchi kiprikli yassi 
chuvalchanglardan kelib chiqqan. Ko‘p tukli halqali chuvalchanglar lichinkalari 
tanasida kipriklarning bo‘lishi, nerv va ayirish sistemalari tuzilishining yassi 
chuvalchanglarnikiga o‘xshashligi yuqoridagi fikrning dalilidir. 
Yassi chuvalchanglar suv tubida faol o‘rmalab hayot kechirishga 
o‘tgan. Natijada tabiiy tanlanish ta’sirida ular tanasida faol va xilma-xil 
harakatlanishga yordam beradigan halqalar va harakat organlari shakllangan. 
Nerv sistemasining tuzilishi murakkab, bir juft halqum usti va halqum osti 


nerv tugunlari, halqum atrofi nerv halqasi hamda qorin nerv zanjiridan 
tashkil topgan. Tananing bosh qismida maxsus sezgi organlari paydo 
bo‘lgan. Halqali chuvalchanglarning ovqat hazm qilish sistemasining yanada 
takomillashuvi, qon aylanish sistemasining paydo bo‘lishi, ularning faol 
hayot kechirishi muhim evolutsion o‘zgarishlardan biri bo‘lib, yashash 
uchun kurash va tabiiy tanlanishda saqlanib qolishiga imkon yaratgan.
Suv tubidagi balchiqda va tuproqda yashashga o‘tish bilan ko‘p 
tuklilarning harakat organlari reduksiyaga uchragan va ulardan kam tukli 
halqalilar, qadimgi kam tuklilardan esa zuluklar paydo bo‘lgan.
Molluskalarning tashqi ko‘rinishi va ichki tuzilishi yuqorida keltirilgan 
hayvonlarning birortasiga o‘xshamaydi. Lekin dengizda yashovchi ikki 
pallali va qorinoyoqli molluskalar lichinkasining tuzilishi ko‘p tukli halqali 
chuvalchanglarnikidan deyarli farq qilmaydi. Shuning uchun molluskalar va 
halqali chuvalchanglar qadimgi bitta umumiy ajdoddan kelib chiqqan deyish 
mumkin. Molluskalar tanasi halqalarga ajralmagan. Ularning ba’zilari jabralari 
yordamida suvda erigan kislorod bilan nafas oladi. Jabralarining yuzasi tana 
yuzasidan bir necha marotaba ortiq. Bu holat organizmning kislorodga bo‘lgan 
ehtiyojini yetarlicha qoplash imkonini beradi. Quruqlikda tarqalgan molluskalar 
o‘pka bilan nafas oladi. Hayvonot olamida yuz bergan muhim evolutsion 
o‘zgarishlardan biri nafas olish organlari – jabra va o‘pkaning paydo bo‘lishi 
sanaladi. Qon aylanish sistemasida yurak paydo bo‘lgan. Nerv sistemasi 
tananing har xil joyida tarqoq joylashgan nerv tugunlaridan tashkil topgan. 
Tanasi himoya vazifasini bajaradigan spiralsimon chig‘anoq bilan o‘ralgan.
Bo‘g‘imoyoqlilar tipiga mansub sinflarning vakillari bir-biridan tanasining 
bo‘limlarga bo‘linishi, bosh bo‘limining ixtisoslashuv darajasi, oyoqlarining 
tuzilishi va lichinkalarining rivojlanishi bilan farq qiladi. Lekin tuban tuzilgan 
bo‘g‘imoyoqlilar tanasining deyarli bir xildagi bo‘g‘imlardan iboratligi 
oyoqlarining uchi ayri – ikki shoxga ajralganligi, dum ayrisining bo‘lishi 
bilan ko‘p tukli dengiz halqalilariga o‘xshash bo‘ladi. Bo‘g‘imoyoqlilarning 
kelib chiqishi halqali chuvalchanglar yupqa kutikulasining pishiq tayanch 
skeletga aylanishi, yurish oyoqlarining paydo bo‘lishi, muskullarning yurish 
oyoqlari asosida to‘planishi orqali borgan. Gavdaning oldingi bo‘g‘imlaridan 
bosh paydo bo‘lgan, orqa qon tomiri kengayib, yurakni hosil qilgan. 
Bo‘g‘imoyoqlilarning tanasi qattiq va pishiq xitin bilan qoplangan, tanasi va 
oyoqlari bo‘g‘imlarga bo‘lingan. Bo‘g‘imli oyoqlari harakatlanishdan tashqari, 
sezish, oziq tutish vazifalarini bajaradi. Muskullari bajaradigan vazifasiga 
ko‘ra ixtisoslashgan. Bosh qismidagi muskullar oziqni chaynash, ko‘krak 

muskullari tanani harakatga keltirish vazifasini bajaradi. Nafas olish organlari 


jabra, o‘pka yoki traxeyalardan tashkil topgan. Nerv sistemasi nerv tugunlari, 
halqumni aylanib o‘tadigan nerv halqasi va qorin nerv zanjiridan tuzilgan. 

Download 1,69 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish