32-mavzu. Valyuta munosabatlari, to`lov balansi va uning taqchilligi. Xalqaro savdo

3. Toʻlov balansi, uning tuzilishi va taqchilligi


Toʻlov balansi - mamlakat rezidentlari (uy xoʻjaliklari, korxonalar va davlat) va chet elliklar oʻrtasida ma’lum vaqt (odatda bir yil) oraligʻida amalga oshirilgan barcha iqtisodiy bitimlar natijasining tartiblashtirilgan yozuvi.
Iqtisodiy bitimlar – qiymatning har qanday ayirboshlanishi, ya’ni tovarlar, koʻrsatilgan xizmatlar yoki aktivlarga mulkchilik huquqining bir davlat rezidentlaridan boshqa davlat rezidentlariga oʻtishi boʻyicha kelishuvlardan iborat. Har qanday bitim ikki tomoniga ega boʻladi va shu sababli toʻlov balansida ikki tomonlama yozuv tartibiga rioya qilinadi. Har bir bitim toʻlov balansining debet va kredit qismlarida oʻz ifodasini topadi.
Kredit – qiymatning mamlakatdan chiqib ketishi boʻlib, uning hisobiga mazkur mamlakat rezidentlari chet el valyutalarida qoplovchi toʻlovlar ekvivalentini oladi. Debet – qiymatning mazkur mamlakatga kirib kelishi boʻlib, uning hisobiga rezidentlar chet el valyutalarning sarflaydi. Toʻlov balansida kreditlar umumiy summasi debetlarning umumiy summasiga teng boʻlishi zarur.
Toʻlov balansidagi barcha bitimlar oʻz ichiga joriy va kapital bilan operatsiyalarni olishi sababli, u uchta tarkibiy qismdan iborat boʻladi (27.4-jadval):
27.4-jadval
Toʻlov balansining tuzilishi

I. Joriy operatsiyalar hisobi
1. Tovar eksporti	2. Tovar importi
Tashqi savdo balansi qoldigʻi
Xizmatlar eksporti (chet el turizmidan daromadlar va h.k. - kreditli xizmatlar)	Xizmatlar importi (turizm uchun chet elga toʻlovlar va h.k. - kreditli xizmatlar)
5. Investitsiyalardan sof daromadlar (kreditli xizmatlardan sof daromadlar)
6. Sof transfertlar
Joriy operatsiyalar boʻyicha balans qoldigʻi