30. Cho’kindi jinslarni tasvirlash Siniq (klastik) jinslar

ko'mirlanish
deb yuritiladi. 

---

Antratsit. Solishtirma og’irligi 1,4-1,7 2 g/sm
3
. Rangi qora. Metallsimon yaltiraydi. 
Uchuvchan moddalar 8% dan kam. Shuning uchun ham u o'z-o'zidan yonmaydi. Uzoq saqlash 
mumkin. Uni katta masofaga olib borish mumkin. 
Organik moddalarning parchalanish jarayoni kislorodli sharoitda ro'y beradi va bitumlar deb 
ataladigan neftni yoki yonuvchi, uchuvchi moddalarni hosil qiladi va bu jarayon 
bitumlanish 
deb yuritiladi. Neftning paydo bo'lishi to'g’risida birinchi marta D.I. Mendeleev tomonidan 
aytilgan fikr ham bordir. Unga ko'ra neft’ noorganik yo'l bilan hosil bo'ladi. U Yer qobig’ining 
cho'nqir qismida sintezlanadi, keyinchalik Yuqoriga ko'tarilib, Yaxshi kollektor xususiyatiga ega 
bo'lgan Cho’kindi jinslar orasida to'planadi. Bitumlar ko'pincha dengizda, gillar bilan aralashib 
cho'kadi. Natijada 
yonuvchi slanetslar
deb ataluvchi jinslar hosil bo'ladi. Ular yupqa qatlamli, 
qat-qat qoplangan, to'q kulrang, malla yoki qoramtir jinslardir. Ko'pincha slanetslarning yuzasi 
turli qazilma tamg’alar bilan qoplangan bo'ladi. 
Quruq yonuvchi slanetsga olov tutilsa is chiqarib yonadi yoki quyuq tugun chiqarib tutaydi, 
ayni vaqtda bitumning kuchli hidi kelib turadi. 
Neftning Yuqorida tasvirlangan jinslardan farqi, uning suyuq bo'lishidir. Uning rangi 
solishtirma og’irligiga qarab och-sariqdan (engil xillari) malla-qoragacha (og’ir neft) bo'ladi. 
Neftga moydek yaltirab turish xosdir. Neftning o'ziga xos hidi bor. Agar neftda ko'p miqdorda 
oltingugurt bo'lsa (masalan, Uraldagi neft’), vodorod sul’fid hidiga o'xshagan o'tkir hidi bo'ladi. 
Suvga tushgan kichik neft tomchisi rangdor toblanuvchi pardani hosil qiladi 
(flyuorestsentsiya). 
Ba'zan juda katta neft konlari har xil g’ovak yoki yoriklari ko'p bo'lgan jinslar orasida 
uchraydi. Bunday jinslar (qum, qumtosh-konglomerat, ohaktosh va boshqalar) ayni vaqtda neft 
konlari kollektorlarning rolini bajaradi. 
Bitumli jinslar ichida oksidlangan (quyuqlashgan) holdagi neft siyrak tarqalgan bo'ladi. 
Bunday jinslarga qoramtir rang, bolg’a bilan urganda bitum hidini berishi xosdir. Jins kukuni 
erituvchini bitumi bilan bo'yaydi. Erituvchilar sifatida benzin va benzol ishlatiladi. Jinsning 
bitumi ko'p bo'lsa, bu erituvchilar har xil quyuqliqtsagi malla rangga bo'yaladi. Yogli dog’ 
qoldiradigan reaktsiya ancha sezgirdir - 1-2 sm
3
xloroformli idishga tekshiriladigan jins bo'lagini 
tushirib, idish bir necha marta qattiq chayqatiladi. Agar jinsda ozgina bitum bo'lsa, yupqa 
qog’ozda yog’ dogi qoladi.