3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

 
(A.Lerner ingliz iqtisodchisi, bu ko‘rsatkichni XX asrning 30-
yillarida taklif etgan)dan foydalaniladi: 
 
P - MC 
L =
. 
P 
R va MS o‘rtasidagi tafovut qanchalik kata bo‘lsa, monopol 
hukmronlikning darajasi ham shu qadar yukori bo‘ladi.
 
L miqdori 0 va 1 
oralig‘ida bo‘ladi. R = MS bo‘lgan mukammal raqobat sharoitida Lerner indeksi 
0 ga teng bo‘ladi. 
3. Monopoliyaga qarshi qonunchilikning vujudga kelishi va 
rivojlanishi
Monopoliya holati tarmoqdagi ishlab chiqarishning ahamiyatli qismini 
egallab olish (ishlab chiqarish va kapitalning kontsentratsiyalashuvi va 
markazlashuvi), bozorlarni bo‘lib olish va narx darajasi to‘g‘risida yashirin va 
oshkora kelishuvlar, sun’iy taqchilliklarni vujudga keltirish va boshqa shart-
sharoitlar asosida vujudga kelishi mumkin. Shunga ko‘ra, bunday holatlarga 
qarshi kurashish uchun XIX asrning oxirlaridayoq AQSH va yevropaning 
rivojlangan mamlakatlarida monopoliyaning salbiy kuchlariga ma’lum 
cheklovlar kiritishga harakat qilina boshlandi.
Nisbatan mukammal monopoliyaga qarshi qonunchilik sifatida AQSH 
qonunchiligini ko‘rsatish mumkin bo‘lib, u 3ta asosiy qonundan iborat: 
1. 
Sherman qonuni
(1890 y.). Bu qonun orqali savdoni yashirin 
monopollashtirish, u yoki bu tarmoqda yakka nazoratni qo‘lga kiritish, narx 
buyicha kelishuvlar taqiqlanadi. 
2. 
Kleyton qonuni
(1914 y.). Bu qonun sotish sohasidagi ma’lum 
cheklashlarni, narx bo‘yicha kamsitish, ma’lum ko‘rinishdagi birlashuvlar, 
o‘zaro bog‘liq direktoratlarni taqiqlaydi. 
3. 
Robinson-Petmen qonuni
(1936 y.). Savdo sohasidagi cheklovlarni, 
«narxlar qaychisi», narx bo‘yicha kamsitishlarni taqiqlaydi. 
1950 yilda Kleyton qonuniga 
Seller-Kefover tuzatishi 
kiritildi: noqonuniy 
birlashish tushunchasi aniqlab berildi. Masalan, aktivlarni sotib olish yo‘li bilan 
birlashish taqiqlandi. Agar Kleyton qonuni orqali yirik firmalarning gorizontal 
birlashmalariga cheklovlar belgilangan bo‘lsa, Seller-Kefover tuzatishi vertikal 
birlashuvlarga chek qo‘ydi. 
Monopoliyaga qarshi qonunchilikni amalga oshiruvchi davlat idoralari 2ta 
printsipga yondoshishlari mumkin: 1) qonun talablariga qat’iy amal qilgan 
holda; 2) «oqilona yondashuv» printsipi orqali. Masalan, SHerman qonuni 
talabiga ko‘ra, har qanday ikkita sherikning birgalikda ish yuritish borasidagi 
harakatini qonunchilik tomonidan ta’qib etilishi mumkin. «Oqilona yondoshuv» 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

105 
orqali esa faqat savdoning oqilona bo‘lmagan cheklovlari (bitimlar, birlashuvlar, 
sun’iy taqchillik hosil qilish) ta’qib qilinishi mumkin. 
Monopoliyaga qarshi qonunchilikni amalga oshirish juda murakkab jarayon 
hisoblanadi. Davlat monopoliya holatini cheklash orqali Ayni paytda raqobatga 
ham putur yetkazib qo‘ymasligi lozim.
SHunisi ham muhimki, trestga qarshi qonunchilik yirik korporatsiyalarga 
qarshi qaratilmagan. Chunki korxonalarning miqyosi hali ularni monopoliya 
sifatida talqin etish uchu nasos bo‘la olmaydi. Monopoliyaga qarishi tartibga 
solish samarali raqobatga putur yetkazuvchi cheklovchi amaliyotga qarshi 
yo‘naltirilgan.