3-mavzu. Tilshunoslikning kimyo bilan munosabati

3-MAVZU. Tilshunoslikning kimyo bilan munosabati

REJA

1. Atom-molekulyar ta'limot va tilshunoslik
2. Atom va molekulalarning uzluksiz harakatdaekanligi va tilshunoslikda dinamika hamda statika
3. Valentlik nazariyasi va tilshunoslik
4. Modda tarkibining doimiyligi qonuni va tilshunoslik
5. D.I.Mendeleyevning elementlar davriy sistemasi va tilshunoslik

Tilshunoslik kimyo fanining yutuqlaridan ham bahramand bo`lib kelmoqda. Kimyo fanida atom-molekulyar ta'limotining vujudga kelishi, eng kichik atomlarning ham bo`linuvchanlik xususiyatiga ega bo`lishining kashf etilishi, D.N.Mendeleyevning elementlar davriy sistemasining vujudga kelishi tilshunoslikka ham o`z ta'sirini ko`rsatdi. Tilshunoslikda til birliklarining muayyan tuzilishiga ega ekanligi, bevosita kuzatishda eng kichik birlik, tabiiy fanlardagi atomga tenglashtiriluvchi fonemaning ham bo`linish xususiyatiga ega ekanligi, butun tarkibidagi bo`laklarning o`zaro munosabatda, ayni paytda, butun bilan butun ham katta butunlik tarkibida o`zaro munosabatda ekanligi e'tirof etila boshlandi. Natijada tilshunoslikka sistemaviy tadqiqot usuli kirib keldi.

Atom va molekulalarning uzluksiz harakatdaekanligi va tilshunoslikda dinamika hamda statika. 1. Ob'yektiv olamdagi narsa va hodisalar uzluksiz harakatda, rivojlanishda ekanligi fanda antik davrlardan beri ma'lum. Ayniqsa bunday qarash O`rta Osiyo olimlari tomonidan rivojlantirildi. Xususun, Farobiy "Falsafatu Aristutolis" asarida: "ular (to`rt modda) abadiy bo`lolmaydilar; chunki havo, suv, tuproq va olov bo`linadilar, birlari boshqasiga aylanadilar va balki har bir unsur boshqasida mavjuddir", - deydi. Farobiy Aristotelning odam uzvari doimo harakatda, rivojlanishda ekanligi haqidagi fikrlarini ijodiy rivojlantiradi. Borliqdagi narsa va hodisalar bir-biriga ta'sir qiladi va ta'sirni qabul qilish harakatida bo`lish bilan birga, shu narsalarni tashkil etgan ichki unsurlar ham o`zaro ana shunday harakatda ekanligini bayon qiladi. Fanda atom-molekulyar ta'limotining kuchayishi atom va molekulalarning uzluksiz harakatda ekanligini yorqinroq isbotlab berdi. Tabiiy fanlarda erishilgan bu yutuq tilshunoslikka ham o`z ta'sirini ko`rsatdi.