3-mavzu. Tadbirkorlik faoliyatida riboning ma‘n etilishi va ta’qiqlangan tadbirkorlik faoliyatlari

3.4. Qarz ribosi
Qarz ribosi bir xil jinsdagi ikki tovarning ayirboshlanishida to’lovlardan biriniing naqd holda, boshqasining esa muddatli to’lanishi holatida vujudga keladi.
Ziyodalik foizidan saqlanish uchun to’lovlar teng bo’lsa ham muddat holatida foiz tug’adi. Faqat bu munosabat savdo aqdi bo’lish shartida amalga oshadi. Zero, qarz aqdida foiz jarayoni yuz bermaydi.Masalan, 10 gr. Oltin qarzga berilib, so’ngra 10 gr. Oltin nisbatida sotilsa, qarz foizini keltirib chiqaradi. CHunki ushbu holatda muddatning o’tishi muhim ahamiyat kasb etadi. Ortiqcha haq shart qilinmasdan qarz berilsa, foiz muammo bo’lmaydi. Boisi, savdo aqdida muddatga rioya qilish shart bo’lsa, qarzda shart emas. Qarzning egasi xohlagan muddatda qarzni qaytarib olish huquqiga ega bo’ladi. Sotuvchi esa muddatni kutishga majbur bo’ladi. To’lovlarning turli xil jinsda bo’lishi esa, quyidagi shartlarning bajarilishi bilan qarz foizini vujudga keltiradi:

• 
  savdo shartnomasining tuzilishi;
  
• 
  to’lovlarning biri naqd, ikkinchisi muddatli bo’lishi.
  

Masalan, 10 gr. Oltin 750 gr. Kumushga naqd ayirbosh qilinar ekan, tlovlardan birining muddatli bo’lishida qarz muammosi yuzaga chiqadi. Bu yerda jinslar farqli (oltin va kumush) bo’lganidek, bularning miqdori teng yoki farqli bo’lishi muomalaga hech bir shaklda ta’sir ko’rsatmaydi. Ayirboshlashda to’lovlardan birining pul bo’lishi boshqasining tovar bo’lishi holatida esa savdo sotiq ham naqd, ham nasiya holatida joiz bo’ladi. Xoh tovar naqd va pul nasiya, xoh pul naqd va tovar nasiya (salam savdosi) bo’lgan holatda farqlilik tug’dirmaydi.
SHayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf muallifligida yozilgan “Kifoya”ning 3-jildida qarz ribosiga “nasiya ribosi” sifatida sharh berilgan. Nasiya ribosi - bu qarzni ado etishni kechga surish evaziga olinadigan foyda. U oddiy qarz bo’lsa ham, sotib olingan narsaning narxi bo’lsa ham - bari bir.
“Agar jins va o’lchov bir xil bo’lmasa, ziyoda ham, nasiya ham halol bo’lur”¹⁷
Agar bir kilo bug’doyni qishda olib, yozda uni bir yarim kilo qilib qaytarishga kelishsa, “nasiya ribosi” bo’ladi. Bu yerda jinsi bir xil, o’lchovi (kilo) bir xil va muddat o’tishi bilan bir taraf evazsiz (yarim kilo) molga ega bo’lmoqda.

1^ Абдуллаев Р.В., Дусанов С.М. Ислом иқтисодиётида молиявий муносабатлар. Т.: “Тошкент ислом университети”, 2007. -15-16 6 б.

2^ Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. Ҳадис ва Ҳаёт. Савдо,зироат ва вақф.Тошкент, 2016. -59 б.-128 б.

3^ Шайх Абдулазиз Мансур.Қуръони карим маъноларининг таржимаси ва тафсири. Т.: “Тошкент ислом университети”, 2009. -66 б.

4^ Нодир Набижон ўғли. Ҳалол тижорат сирлари. Тошкент,”Мовароуннаҳр”, 2004. -19 б.

5^ Шайх Абдулазиз Мансур.Қуръони карим маъноларининг таржимаси ва тафсири. Т.: “Тошкент ислом университети”, 2009. -47 б.

6^ Ўша манба.

7^ Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. Ҳадис ва Ҳаёт. Савдо,зироат ва вақф.Тошкент, 2016. -129 б.

8^ Абдуллаев Р.В., Дусанов С.М. Ислом иқтисодиётида молиявий муносабатлар. Т.: “Тошкент ислом университети”, 2007. -17-18 б.

9^ Шайх Абдулазиз Мансур.Қуръони карим маъноларининг таржимаси ва тафсири. Т.: “Тошкент ислом университети”, 2009. -408 б.

10^ Шайх Абдулазиз Мансур.Қуръони карим маъноларининг таржимаси ва тафсири. Т.: “Тошкент ислом университети”, 2009. -103 б.

11^ Абдуллаев Р.В., Дусанов С.М. Ислом иқтисодиётида молиявий муносабатлар. Т.: “Тошкент ислом университети”, 2007. -20 б.

12^ Шайх Абдулазиз Мансур.Қуръони карим маъноларининг таржимаси ва тафсири. Т.: “Тошкент ислом университети”, 2009. -66 б.

13^ Ўша манба: -47 б.

14^ Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. Ҳадис ва Ҳаёт. Савдо,зироат ва вақф.Тошкент, 2016. -134 б.

15^ Нодир Набижон ўғли. Ҳалол тижорат сирлари. Тошкент,”Мовароуннаҳр”, 2004. -24 б.

16^ Абдуллаев Р.В., Дусанов С.М. Ислом иқтисодиётида молиявий муносабатлар. Т.: “Тошкент ислом университети”, 2007. -30 б.

17^ Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. Кифоя. III ж. “ШАРҚ”, Т.: 2011. -123 б.