3-mavzu. Tadbirkorlik faoliyatida riboning ma‘n etilishi va ta’qiqlangan tadbirkorlik faoliyatlari

3.2. Riboning Qur’oni karim oyatlarida taqiqlanishi

Qur’oni karimda riboga aloqador oyatlar to’rtta alohida joylarda kelgan. Nozil bo’lish vaqtlari bir biridan uzoq bo’lishiga qaramasdan, bu Qur’on oyatlari riboning man qilinishida muayyan tadrijiylikka ega ekaniga iqror bo’lamiz. Binobarin, mazkur oyatlarda, dastlab, riboviy faoliyatga qarshi keskin taqiqlar bo’lmagan, balki uning zarari haqida ogohlantirish va tavsiyaviy xarakterga ega da’vatlar bo’lgan, xolos. Keyinchalik nozil bo’lgan oyatlarda esa riboga qarshilik kuchayib borib, pirovardida, qat’iy taqiq bilan yakun topganining guvohi bo’lamiz.

Darhaqiqat, ilk nozil qilingan oyatlarda ribo man qilinmagan, balki uning zalolatga yetaklashi ta’kidlangan. Keyingi oyatlar, ya’ni ikkinchi guruh oyatlarida ribo iste’moli taqiqlangan bo’lsa da, yahudiylarning bu faoliyatlarini tashlamasliklari sababli duch kelgan achinarli holatlari eslatib o’tilgan. Uchinchi guruh oyatlarida esa mushriklarning ribo sarqitlaridan voz kechmayotganliklari va nihoyat, to’rtinchi guruh oyatlarida riboning batamom taqiqlangani hamda bu masalaga yakuniy nuqta qo’yilgani haqida bayon etilgan. ⁸
Birinchi guruh oyatlar
Qur’oni karimning Rum surasi, 39 oyatida shunday deyiladi:
﴿وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ رِبًا لِيَرْبُوَ فِي أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا يَرْبُو عِنْدَ اللَّهِ وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ زَكَاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ٣٩﴾
“Odamlarning mol mulkiga ko’paysin deb sizlar bergan ribo (foiz) Alloh nazdida aslo ko’paymaydi. Allohning “yuzi”ni maqsad qilib bergan zakotingiz esa, bas, aynan o’shalar (o’z savoblarini) ko’paytiruvchilardir”
Mazkur oyatdan ko’rinib turibdiki, berilgan zakot boylikni kamaytirish o’rniga unga baraka kiritadi. Ribo (sudzo’rlik) esa, boylikni ko’paytirayotganga o’xshagani bilan barakani ketkazadi va Allohning qahriga sabab bo’ladi.⁹
Makkada nozil bo’lgan bu oyat ribo tilga olingan birinchi oyat sifatida namoyon bo’lmoqda. E’tiborli jihati shundaki, bu oyat nozil bo’lgan paytda, Payg’ambar (s.a.v.) murakkab vaziyatga duch kelgan. Makka ahli o’sha davrda ikki toifaga bo’linib qolgandi. Ribo haqida ilk xabar berilganda, bir tarafdan Payg’ambar (s.a.v.) va uning izdoshlari, ikkinchi tarafdan esa, Islom diniga bo’ysinmagan va undan nafratlangan toifa o’rtasidagi shundoq ham chigal ziddiyat yanada avj oldi. Biroq, shunga qaramay, Nabiy (s.a.v.) tanlangan to’g’ri yo’ldan og’ishmasdan, barchaga birdek riboning yomon illat ekanini tushuntirishdan o’zini chetga olib qochmagan edi.