3-Мавзу: су/урта атамалари ва тушунчалари

ҳудудлар бўйича (мамлакатни ички доираси ва ташқи суғурта муносабатларини эътиборга олиб);

давлат ва хусусий суғурта ташкилотлари бўйича;

тармоқлар бўйича;

хавф-хатар турлари бўйича;

мажбурий ва ихтиёрий суғурта бўйича;

Ҳудудлар бўйича суғурталашда мамлакатнинг ички доирасида ва ташқи иқтисодий муносабатларда, шунингдек, хорижий мамлакатлар билан суғурта сохасида ҳамкорлик қилиш ҳам кузда тутилади. Бунда фақат экспорт-импорт муаммоларигина эмас, балки инвестициялар, дипломатик ходимларини ҳам суғурталаш кузда тутилади. Бундай суғуртани давлат ва хусусий ташкилотлари томонидан амалга оширилиши мумкин.
Шу муносабат билан дастлаб суғурта ташкилотларини қуйидагича гурухлаш мумкин:
- фақат хорижий мамлакатлар инвесторлари (Ўзбекинвест) ва ташқи иқтисодий муносабатлар хизмат қилувчи суғурта ташкилотлари (Интертранс);
- кушма суғурта ташкилотлари, масалан: «Умид» суғурта ташкилоти, (Узбек суғурта Хауден Лих);
- фақат мамлакат доирасида хуқуқий ва жисмоний шахсларга хизмат қилувчи ташкилотлар («Бит») ташкилоти;
- давлат хиссадорлик суғурта ташкилотлари.
Суғуртанинг тармоқлар бўйича гурухланиши

Тармоқлар бўйича гурухлаштириш асосан суғурта объектлари асосида амалга оширилади. Унда қуйидаги йўналишлар мавжуд:

• 
  мулк суғуртаси;
  
• 
  шахсий суғурта;
  
• 
  жавобгарлик суғуртаси;
  
• 
  тадбиркорлик хавф-хатарлари суғуртаси.
  

Мулк суғуртаси уз навбатида тармоқ бўлимларига булинади. Масалан, қишлоқ хўжалиги бўйича ширкат хўжаликлари, дехкон ва фермер хўжаликлари, бундан ташқари саноат корхоналари, ижарага берилган корхоналар ҳам тармоқ бўлимларини ташкил қилади.

Шахсий суғуртанинг асосан икки тармоги яъни, ҳаёт суғуртаси ва бахтсиз ходисалардан суғурта бўлимлари мавжуд.
Суғурта муносабатлари суғурта турлари бўйича мужассамлаштирилади. Ҳаёт суғуртаси бўйича ҳаётни аралаш суғуртаси, болалар суғуртаси ва шу каби суғурта турлари мавжуд.
Бахтсизлик ходисалари бўйича тармоқ бўлимларига йуловчиларни суғурталаш, ишчи ва хизматчиларни корхоналар хисобидан суғурталаш, шунингдек, мактаб уқувчилари суғуртаси ва бошқалар киради.
Мулк суғуртасининг айрим тармоқ турларига иморатларни суғурталаш, чорва моллари, уй-рузгор мулклари, транспорт воситаларини суғурталаш, шунингдек, қишлоқ хўжалиги хосилини суғурталаш ва бошқалар киради.
Суғуртанинг учинчи тармоги жавобгарлик суғуртасидир. Бунда транспорт воситаларидан фойдаланишда учинчи шахсга етказилган зарар қопланади.
Суғуртанинг туртинчи тармогига тадбиркорларга етказилиши мумкин булган зарардан суғурталаш киради. Бунга бевосита ва билвосита зарарлардан келадиган йуқотишларни кузда тутилиб, корхона, савдо ташкилотларида ишлаб чиқариш вақтидаги бекор туришлар, янги техника ва технологияни жорий қилиш билан боғлиқ хавф-хатарлар натижасида юз берган зарарлар киради.