3-Мавзу: Пул айланмаси ва унинг таркиби

1. Нақдсиз пул айланмасининг меъёрий ҳуқуқий асосларининг мавжудлиги. Ўзбекистонда нақдсиз пул айланмасининг қонунчилик асослари бўлиб қуйидагилар ҳисобланади:

• -Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси
• -Ўзбекистон Республикасининг Марказий банки тўғрисидаги қонуни
• -Ўзбекистон Республикасининг банклар ва банк фаолияти тўғрисидаги қонуни

2. Нақд пулсиз ҳисоб китобларни асосан банкларда очилган ҳисоб рақамлар орқали ўтказилиши.

12

Нақдсиз пул айланмаси қуйидаги принциплар асосида ташкил этилади:

3. Тўловчининг ва тўловчининг банкини ликвидли бўлиши. Тўловчининг ва тўловчининг банкини ликвидли бўлиши деганда уларни ўз мажбуриятларини пул маблағлари билан ўз вақтида ва тўлиқ тўлай олиш қобилиятига айтилади.

4. Мижозлар ҳисоб рақам очишда банкларни эркин танлаш ҳуқуқига эга. Барча нақдсиз тўловлар тўловчининг жорий ҳисоб рақамидаги пул маблағлари ҳисобидан амалга оширилади.

5. Тўловни амалга ошириш учун тўловчининг розилиги бўлиши керак. Аммо қонунчиликда айрим ҳолларда тўловчидан сўрамай унинг пулидан олиб қўйишга рухсат этилган.

13

Нақдсиз пул айланмаси қуйидаги принциплар асосида ташкил этилади:

6. Тўловларнинг муддатлилиги.

7. Нақдсиз ҳисоб китобларни тўғри амалга оширилганлиги устидан ўтказиладиган назоратнинг мавжудлиги.

8. Нақд пулсиз ҳисоб китобларда иштирок этувчи томонларнинг мулкий жавобгарлигининг мавжудлиги.

9. Тўловчи ва маблағларни олувчи ўртасидаги нақд пулсиз ҳисоб-китоблар ва пул-ҳисоб-китоб ҳужжатларининг аниқ шакли мустақил равишда шартнома (битим)га мувофиқ белгиланади.

14

4. Тўлов тизими ва унинг ривожланиш босқичлари.

Америкаликлар дунёда чеклардан кенг фойдаланувчилар ҳисобланади. АҚШда йиллик 100 млрд. атрофида чеклар ёзилади ва нақд пулсиз ҳисоб китобларнинг 75 фоизи қоғозда ўтказиларди.

Финландия ва Швеция дунёда электрон банк ҳизматидан энг кўп фойдаланувчилар ҳисобланади. Албатта, агарда финлиянд ёки швед бўлса чек ёзиб беришдан кўра ўзининг ҳисоб рақамидан тўғри компютер ёки телефонидан тўловларни амалга оширишни афзал кўрадилар.

15