3 –мавзу. Нархлар тизими ва турлари

Қўлланилаётган нархларни шакллантириш механизмига қараб (маркетинг, норматив, аралаш) уларнинг таснифи марказий ва маҳаллий бошқарув органларининг турли даражадаги таъсир даражасини ҳисобга олади. Бунга кўра нархларнинг уч асосий гуруҳи ажратиб кўрсатилади:

Қўлланилаётган нархларни шакллантириш механизмига қараб (маркетинг, норматив, аралаш) уларнинг таснифи марказий ва маҳаллий бошқарув органларининг турли даражадаги таъсир даражасини ҳисобга олади. Бунга кўра нархларнинг уч асосий гуруҳи ажратиб кўрсатилади:

1) эркин;

2) бошқариладиган (тартибга солинадиган);

3) фиксацияланган (доимий).

Эркин нархлар фақатгина талаб ва таклиф таъсирида, давлат бошқаруви органларининг бевосита таъсиридан ҳоли равишда шаклланади. Уларни ўрнатишда биргина расмий маросимга амал қилинади: таъминотчи (ёки сотувчи) олувчи билан етказиб берилаётган маҳсулот нархини келишиб олиши керак, шунингдек харидорларни ўзининг товар ёки хизматларининг нархи ҳақида огоҳлантириши керак. Давлат ваколатли бошқарув органлари орқали эркин нархларга фақат билвосита таъсир кўрсатиши мумкин, яъни бозор коньюнктураси орқали (масалан “ўйин қоидаларини” носоғлом рақобат ва бозорни монополлаштиришни чекловчи чоралар ўрнатиш орқали киритиш), шунингдек бир қатор таъқиқловлар киритиш орқали (нархларни горизонтал ва вертикал фиксациялашни , нарх дискриминациясини таъқиқлаш), демпинг (сунъий равишда пасайтирилган, ҳатто маҳсулот таннархидан ҳам паст бўлган бахо ўрнатиш), ноқонуний нарх рекламаси).

• Эркин нархлар фақатгина талаб ва таклиф таъсирида, давлат бошқаруви органларининг бевосита таъсиридан ҳоли равишда шаклланади. Уларни ўрнатишда биргина расмий маросимга амал қилинади: таъминотчи (ёки сотувчи) олувчи билан етказиб берилаётган маҳсулот нархини келишиб олиши керак, шунингдек харидорларни ўзининг товар ёки хизматларининг нархи ҳақида огоҳлантириши керак. Давлат ваколатли бошқарув органлари орқали эркин нархларга фақат билвосита таъсир кўрсатиши мумкин, яъни бозор коньюнктураси орқали (масалан “ўйин қоидаларини” носоғлом рақобат ва бозорни монополлаштиришни чекловчи чоралар ўрнатиш орқали киритиш), шунингдек бир қатор таъқиқловлар киритиш орқали (нархларни горизонтал ва вертикал фиксациялашни , нарх дискриминациясини таъқиқлаш), демпинг (сунъий равишда пасайтирилган, ҳатто маҳсулот таннархидан ҳам паст бўлган бахо ўрнатиш), ноқонуний нарх рекламаси).