3-mavzu. Mustaqil O‘zbekiston Respublikasining tashkil topishi va uning tarixiy ahamiyati. Reja

Birinchidan, 
ijtimoiy foydali mehnat bilan band bo‘lmagan aholini ish bilan 
ta’minladi, ishsizlikning kuchayishini oldi olindi. 
Ikkinchidan, 
aholining real daromadlari oshdi, shartnomalar asosida qishloq 
xo‘jalik mahsulotlari yetishtirayotgan mehnatkashlar mehnat daftarchalari olish va 
qariganda nafaqa olib ijtimoiy kafolatlanish huquqiga ega bo‘ldilar. 
Uchinchidan, 
aholini hayotiy muhim oziq-ovqat mahsulotlari bilan 
ta’minlashdek keskin muammoga barham berildi. 
To‘rtinchidan, 
qishloq mehnatkashlarini uy-joy bilan ta’minlashdek sotsial 
muhim masala ham o‘z yechimini topdi. 
Beshinchidan, 
respublikada ijtimoiy-siyosiy vaziyat bir qadar barqarorlashdi 
va yaxshilandi. 
O‘zbekistonning yangi rahbari Islom Karimov «o‘zbeklar ishi», «paxta ishi» 
bahonasi bilan tahqirlangan o‘zbek millatining g‘ururini tiklashni, yurt va elni 
haqiqiy mustaqillikka olib chiqishni o‘zining asosiy vazifasi etib belgilaydi. 

---

Mustaqillikning e’lon qilinishi. O‘zbekiston Respublikasining 
tashkil etilishi. 
1991-yil 28-avgust kuni O‘zbekiston Kompartiyasi MQ va Markaziy Nazorat 
komissiyasining qo‘shma plenumi bo‘lib o‘tdi. Plenumda Prezident I.Karimovning 
SSSRda 19–21-avgust kunlari sodir bo‘lgan fojiali voqealar va respublika partiya 
tashkilotlarining vazifalari to‘g‘risidagi axboroti tinglandi va muhokama qilindi. 
Plenum Respublika Kompartiyasining KPSS MQ bilan har qanday aloqalarni 
to‘xtatishga, KPSSning barcha tuzilmalaridan chiqishga, uning markaziy 
organlaridagi o‘z vakillarini chaqirib olishga qaror qildi. 
1991-yil 31-avgust kuni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 
navbatdan tashqari tarixiy VI sessiyasi bo‘lib o‘tdi. Sessiyada I.Karimov nutq 
so‘zlab, sobiq Ittifoqda so‘nggi paytlarda yuz bergan ijtimoiy-siyosiy voqealarni, 
davlat to‘ntarishiga urinish oqibatlarini tahlil qilib, ular O‘zbekiston taqdiriga, 
xalqimiz tarixiga bevosita daxldor ekanligini har tomonlama asoslab berdi. 
Vaziyatdan 
kelib 
chiqqan 
holda, 
O‘zbekiston Respublikasining davlat 
mustaqilligini e’lon qildi va uni mustaqillik to‘g‘risidagi qonun bilan 
mustahkamlashni taklif etdi. 
Sessiyada «O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi to‘g‘risidagi Oliy 
Kengash Bayonoti» qabul qilindi. Bayonotda bunday deyilgan edi: 
«Mustaqillik Deklaratsiyasini amalga oshira borib, O‘zbekiston Sovet 
Sotsialistik Respublikasi Oliy Kengashi O‘zbekistonning Davlat mustaqilligini va 
ozod suveren davlat – O‘zbekiston Respublikasi tashkil etilganligini tantanali 
ravishda e’lon qiladi». 
Oliy Kengash sessiyasida «O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligini 
e’lon qilish to‘g‘risida» qaror qabul qilindi. Mazkur qarorda: 
1) Respublikaning davlat mustaqilligi to‘g‘risidagi Oliy Kengash Bayonoti 
tasdiqlansin va respublika bundan buyon O‘zbekiston Respublikasi deb atalsin; 
2) 1-sentyabr O‘zbekiston Respublikasining Mustaqillik kuni deb belgilansin 
va 1991-yildan boshlab bu kun bayram va dam olish kuni deb e’lon qilinsin, deb 
qat’iy belgilab qo‘yildi. 
Oliy Kengash sessiyasida «O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi 
asoslari to‘g‘risida» Qonun qabul qilindi. Bu qonun 17 moddadan iborat bo‘lib, 
O‘zbekiston 
Respublikasining 
Davlat 
mustaqilligini 
huquqiy 
jihatdan 
mustahkamlab berdi. Qonunda: 
• O‘zbekiston Respublikasi o‘z tarkibidagi Qoraqalpog‘iston Respublikasi bilan 
birga, mustaqil, demokratik davlatdir; 
• O‘zbekiston Respublikasining xalqi suverendir va respublikada davlat 
hokimiyatining birdan bir sohibidir. U o‘z hokimiyatini ham bevosita, ham vakillik 
idoralari tizimi orqali amalga oshiradi; 

---

• O‘zbekiston Respublikasi to‘la davlat hokimiyatiga ega, o‘zining milliy 
davlat va ma’muriy-hududiy tuzilishini, hokimiyat va boshqaruv idoralari tizimini 
mustaqil belgilaydi, davlat chegaralari, hududi daxlsiz va bo‘linmas bo‘lib, uning 
xalqi o‘z xohish-irodasini, erkini bildirmasdan turib o‘zgartirilishi mumkin emas; 
• Respublika hududidagi yer, yer osti boyliklari, suv va o‘rmonlar, o‘simlik va 
hayvonot dunyosi, tabiiy va boshqa resurslar, respublikaning ma’naviy boyliklari 
O‘zbekiston Respublikasining milliy boyligi, mulki hisoblanadi, deb 
qonunlashtirilib, belgilab qo‘yildi. 
O‘zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini mustahkamlashda I.A. 
Karimovning 1991-yil 6-sentabrda e’lon qilingan «O‘zbekiston Respublikasining 
Mudofaa ishlari vazirligi tuzish to‘g‘risida»gi Farmoni alohida ahamiyatga yega 
bo‘ldi. Farmonga binoan O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa ishlari vazirligi va 
Milliy gvardiya tuzildi. O‘zbekiston hududidagi harbiy kommisiyalar, barcha 
harbiy garnizon va qismlar, chegara qo‘shinlari bo‘linmalari, havo hujumiga qarshi 
harbiy qisimlar, harbiy transport aviatsiyasi, razvedka qo‘shinlari va boshqa 
turdagi qo‘shinlar respublikamiz tasarrufiga olindi. O‘zbekiston hududidan 
tashqarida xizmat qilayotgan harbiy zobit va askarlarimiz Vatanimizga qaytarildi. 
O‘zbekistonlik yigitlarimizning Ittifoqda xizmat qilishlariga chek qo‘yildi. 
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining VII sessiyasida 1991-yil 30-
sentabr kuni «O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi asoslari 
to‘g‘risida»gi qonunga Konstitutsiyaviy qonun maqomini berishga qaror qilindi. 
Qarorda O‘zbekiston Respublikasining amaldagi konstitutsiyasi moddalari 
«O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi asoslari to‘g‘risida»gi 
qonunning moddalariga zid kelgan hollarda mazkur qonunga amal qilinsin, deb 
belgilab qo‘yildi. 
SHunday qilib, xalqimizning asriy orzusi, umidlari ushaldi, ro‘yobga chiqdi. 
Mamlakatimiz, xalqimiz siyosiy mutelikdan, asoratdan qutildi. Dunyo xaritasida 
yana bitta mustaqil davlat – O‘zbekiston Respublikasi paydo bo‘ldi. O‘zbek xalqi 
tarixida, mamlakatimizda yashaydigan barcha xalqlar tarixida chinakam tarixiy 
ahamiyatga molik bo‘lgan voqea sodir bo‘ldi. 
O‘zbekiston Respublikasining aholisi mustaqillik e’lon qilingan paytda 21,5 
mln kishini tashkil etgan. 2014-yilda aholi soni 31 milliondan ortdi. 
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1991-yil noyabrda bo‘lgan VIII 
sessiyasi Davlat mustaqilligi masalasi bo‘yicha referendum o‘tkazish haqidagi 
masalani ko‘rib chiqdi. Oliy Kengashning mazkur sessiyasida 1991-yil 29-dekabr, 
yakshanba kuni «O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi to‘g‘risida» 
referendum hamda «O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovini o‘tkazish 
to‘g‘risida» qarorlar qabul qilindi. 

---

Referendumda ovoz berish byulleteniga masala quyidagicha kiritildi: 
«O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi tomonidan e’lon qilingan O‘zbekiston 
Respublikasining 
Davlat 
mustaqilligini 
ma’qullaysizmi?» 
SHuningdek 
«O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to‘g‘risida» qonun qabul qilindi. 
1991-yil 29-dekabr kuni umumxalq referendumi bo‘lib o‘tdi. Referendumda 9 
898 707 kishi yoki saylov ro‘yxatiga kiritilganlarning 94,1 foizi qatnashdi. Ovoz 
berishda qatnashganlarning 98,2 foizi O‘zbekiston Respublikasi mustaqilligini 
ma’qullaymiz, deb ovoz berdi. O‘zbekiston Davlat mustaqilligining e’lon qilinishi, 
uning butun tarixiy taraqqiyoti natijalaridan kelib chiqadigan obьektiv va qonuniy 
hodisadir. 
Respublika xalqi va rahbariyatining donishmandligi, sabotli va qat’iyatliligi, 
uzoqni ko‘ra bilishi natijasida uning davlat mustaqilligiga erishuvi tinch, 
demokratiq 
parlament 
yo‘li 
bilan 
ijtimoiy 
larzalarsiz, 
qurbonlar 
va 
vayronagarchiliksiz amalga oshdi. 
Islom Karimov O‘zbekistonning birinchi Prezidenti. 1991-yil 29-dekabr kuni 
muqobillik asosida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi bo‘lib o‘tdi. 
Prezidentlikka nomzod Islom Abdug‘anievich Karimov uchun 8 514 136 kishi 
yoki ovoz berishda qatnashganlarning 86 foizi ovoz berdi.
2000-yil 9-yanvarda, 2007-yil 30-dekabrda, 2015-yil 29-martda muqobillik 
asosida to‘g‘ridan to‘g‘ri umumxalq Prezident saylovi bo‘lib o‘tdi. Bu saylovlar 
natijasida Islom Abdug‘anievich Karimov O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 
lavozimiga saylandi. Islom Karimov O‘zbekiston Respub likasining umumxalq 
tomonidan saylangan birinchi Prezidentidir. 
Vatanimiz tarixi sahifalariga oltin harflar bilan yoziladigan o‘sha kunlarga 
nazar tashlaydigan bo‘lsaq ayni o‘sha paytda yosh, mustaqil O‘zbekiston hukumati 
mamlakatimizning siyosiy-ijtimoiy, ma’naviy taraqqiyoti uchun hal qiluvchi 
ahamiyatga yega bo‘lgan ko‘plab muhim hujjatlar qabul qilganining guvohi 
bo‘lamiz. Misol uchun, 5-sentabrda imzolangan Toshkent shahridagi Lenin 
nomidagi maydonni Mustaqillik maydoni deb nomlash to‘g‘risidagi, 6-sentabr 
kuni imzolangan “O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa ishlari vazirligini tuzish 
to‘g‘risida”gi Prezident farmonlari va boshqa muhim siyosiy hujjatlar shular 
jumlasidandir. 
Davlat ramzlari va Konstitutsiya. O‘zbekiston o‘zining davlat mustaqilligini 
mustahkamlashga dadillik bilan kirishdi. Birinchi bo‘lib, davlat ramzlari belgilab 
olindi. O‘zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‘i o‘n ikkinchi chaqiriq 
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining XIII sessiyasida 1991-yil 18-
noyabrda tasdiqlandi. Davlat bayrog‘i mamlakatimiz hududida ilgari mavjud 
bo‘lgan g‘oyat qudratli saltanatlar bayrog‘iga xos bo‘lgan eng yaxshi an’analarni 

---

davom ettirgan holda, respublikaning tabiatiga xos bo‘lgan xususiyatlarni, 
xalqimizning milliy va madaniy sohalardagi o‘zligini ham aks ettiradi. 
O‘zbekistonning Davlat gerbi o‘n ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi 
Oliy Kengashining X sessiyasida 1992-yil 2-iyulda qabul qilindi. Gerbning 
markazida qanotlarini keng yozib turgan Humo qushi tasvirlangan. Bu baxt-saodat 
va erksevarlik ramzidir. Qadim-qadim zamonlardan buyon Humo qushi o‘zbek 
xalqi orasida odamlarni baxt-saodatga yetaklovchi kuch ramzi sifatida e’zozlab 
kelingan.
O‘zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi o‘n ikkinchi chaqiriq 
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining XI sessiyasida 1992-yil 10-dekabrda 
qabul qilindi. Davlat madhiyasining matni O‘zbekiston xalq shoiri Abdulla Oripov, 
musiqasi O‘zbekiston xalq bastakori Mutal Burhonov tomonidan tayyorlangan. 
Mustaqillik qo‘lga kiritilgach, milliy huquqiy davlat qurish, demokratik jamiyat 
barpo yetish, bozor munosabatlarini shakllantirish kabi dolzarb vazifalar mustaqil 
O‘zbekiston Konstitutsiyasini ishlab chiqishni taqozo etdi. O‘zbekiston 
Respublikasining Konstitutsiyasi «Mustaqillik Deklaratsiyasi» qabul qilingan 
O‘zbekiston Oliy Kengashining 1990 yil 20 iyunda bo‘lgan II sessiyasidayoq yangi 
Konstitutsiya ishlab chiqish lozim, degan xulosaga kelingan edi. Sessiyada 
O‘zbekiston, birinchi Prezidenti Islom Karimov boshchiligida 64 kishidan iborat 
Konstitutsiya loyihasini tayyorlash bo‘yicha komissiya tuziladi. Konstitutsiyaviy 
komissiya O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini ishlab chiqish ustida 2,5 
yil ishladi. 
Konstitutsiya loyihasini ishlab chiqishda konstitutsiyaviy rivojlanishning jahon 
tajribasi o‘rganildi, inson huquqlari, demokratiya va qonunchilik sohasida jahonda 
qo‘lga kiritilgan yutuqlar hisobga olindi. Milliy davlatchiligimizning tajribasi, 
Amir Temur va boshqa allomalarimizning davlatni idora qilish sohasidagi 
g‘oyalari yangi Konstitutsiyaga asos qilib olindi. 
1992-yil 26-sentabrda O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi loyihasi 
umumxalq muhokamasi uchun matbuotda e’lon qilindi. Muhokama 2 oycha davom 
yetdi. Muhokama jarayonida bildirilgan takliflar asosida tuzatishlar kiritilgan 
loyiha 1992-yil 26-noyabrda matbuotda ikkinchi marta e’lon qilindi. Umumxalq 
muhokamasi davrida 6 mingdan ortiq taklif va mulohazalar bildirildi, ular inobatga 
olindi. Konstitutsiyamiz xalqimizning siyosiy daholigi va tafakkurining mahsuli 
bo‘ldi. Birinchi Prezident I.A. Karimov O‘zbekiston Konstitutsiyasini ishlab 
chiqishga rahbarlik qildi va o‘zining katta hissasini qo‘shdi. 
Oliy Kengashning 1992-yil dekabrda bo‘lib o‘tgan XI sessiyasi O‘zbekiston 
Respublikasining Konstitutsiyasini qabul qilish masalasini muhokama qildi. 
Sessiyada deputatlar loyihaga 80 ga yaqin o‘zgartirish, qo‘shimcha va aniqliklar 
kiritdilar. SHunday qilib, 1992-yil 8-dekabr kuni O‘zbekiston Respublikasining 

---

Konstitutsiyasi 
qabul 
qilindi. 
Mustaqil 
O‘zbekiston 
Respublikasining 
Konstitutsiyasi qabul qilinganligini nishonlash maqsadida Konstitutsiya qabul 
qilingan kun – 8-dekabr umumxalq bayrami – «O‘zbekiston Respublikasining 
Konstitutsiyasi kuni», deb e’lon qilindi. 
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi 6 bo‘lim, 128 moddadan iborat. 
U «Mustaqillik Deklaratsiyasi», «O‘zbekiston Respublikasining Davlat 
mustaqilligi asoslari to‘g‘risida»gi qonunda mustahkamlangan tamoyillar va 
g‘oyalarni o‘zida to‘la mujassamlashtirdi. O‘zbekiston Respublikasining 
Konstitutsiyasi ijodkor xalqimizning xohish irodasi va dono fikr-mulohazalari 
asosida va jahonda to‘plangan eng ilg‘or konstitutsiyaviy rivojlanish tajribasini va 
milliy davlatchiligimiz xususiyatlarini hisobga olgan holda mustaqil ishlab 
chiqildi. Ilgarigi konstitutsiyalar esa markaziy hokimiyat tomonidan tayyorlangan 
Ittifoq Konstitutsiyasi nusxalaridan ko‘chirib olinar edi. SHuning uchun ham yangi 
Asosiy qonunimiz mustaqil O‘zbekistonning birinchi Konstitutsiyasi hisoblanadi. 
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini o‘rganish jarayonida uning 
mohiyatini ochib beruvchi asosiy tamoyillarni bilib olishga ahamiyat berish zarur. 
• O‘zbekiston Konstitutsiyasining muhim tamoyili davlat suverenitetidir. 
Davlatimizning «O‘zbekiston Respublikasi» va «O‘zbekiston» degan nomlari bir 
ma’noni anglatadi. 
• Konstitutsiyamizning tamoyillaridan yana biri xalq hokimiyatchiligidir. 
• Yana bir konstitutsiyaviy tamoyil – davlat hokimiyatining uch mustaqil 
tarmoqqa bo‘linishidir. O‘zbekiston davlat hokimiyati tizimi hokimiyatning qonun 
chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlariga bo‘linishi qonunlashtirildi. 
• Asosiy Konstitutsiyaviy tamoyillardan biri demokratiyaga sodiqlikdir. 
Kontitutsiyada umuminsoniy demokratik tamoyillarning, xalqaro huquq sohasida 
umum e’tirof etilgan qoidalarning ustunligi tan olingan. 
• O‘zbekiston Konstitutsiyasida inson hayoti, erkinligi, or-nomusi, qadr-
qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari eng oliy qadriyat ekanligi belgilab qo‘yilgan. 
• Yana bir Konstitutsiyaviy tamoyil – Konstitutsiya va qonunlarning 
ustuvorligidir. Konstitutsiyaning 15-moddasida «O‘zbekiston Respublikasida 
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so‘zsiz tan 
olinadi», – deb belgilab qo‘yilgan. 
Konstitutsiyaning 21-moddasiga binoan, O‘zbekiston Respublikasining butun 
hududida yagona fuqarolik o‘rnatilgan. O‘zbekiston Respublikasining millati, 
elatidan qat’iy nazar barcha fuqarolari O‘zbekiston xalqini tashkil etadi. 
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida Qoraqalpog‘iston Respublikasining 
huquqiy maqomi, O‘zbekiston bilan o‘zaro munosabatlarning huquqiy asoslari 
belgilab berilgan. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining qabul qilinishi 
mamlakatimiz hayotida katta ahamiyatga ega bo‘ldi. U mamlakatimizda 

---

qonunchilikning rivojlanishi uchun huquqiy islohotlar uchun asos bo‘lib qoldi. 
Yuzlab qonunlar, kodekslar, milliy dasturlar ishlab chiqildi, umumxalq 
muhokamasidan o‘tdi, qabul qilindi va hayotimizning barcha jabhalarida amal 
qilinmoqda. 
Asosiy qonunga kiritilgan o‘zgartiishlar va qo‘shimchalar. 2003-yil 24–25-
aprel kunlari bo‘lib o‘tgan ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy 
Majlisining 
XI 
sessiyasida «O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga 
o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida» gi qonun loyihasi muhokama 
qilindi va qabul qilindi. Mazkur qonunga binoan Konstitutsiyaga O‘zbekison 
Respublikasi Oliy Majlisi ikki palatadan: Qonunchilik palatasi (quyi palata) va 
Senat dan (yuqori palata) iborat bo‘lishi haqida o‘zgartirishlar kiritildi. Prezidentlik 
muddati 7 yilga uzaytirildi. Prezidentning vakolat muddati tugasa, umrbod Senat 
a’zosi lavozimini egallashi belgilandi. 
2007-yil 11-aprelda qabul qilingan qonunga binoan Konstitutsiyaning 89-
moddasidan Prezident ijro etuvchi hokimyat boshlig‘i – Vazirlar Mahkamasining 
Raisi ekani to‘g‘risidagi norma chiqarib tashlandi. 89-moddada «O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidenti davlat boshlig‘idir va davlat hokimiyati organlarining 
kelishilgan holda faoliyat yuritishini va hamkorlikni ta’minlaydi», deb belgilab 
qo‘yildi. Konstitutsiyaning 93-moddasi 15-bandi va 102-moddasining ikkinchi 
qismi «O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti viloyatlar hokimlarini va Toshkent 
shahar hokimini qonuniga muvofiq tayinlaydi hamda lavozimidan ozod etadi», deb 
o‘zgartirildi. 
2011-yil 18-aprelda «O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining ayrim 
moddalariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida» qonun qabul qilindi. 
Mazkur 
qonunga 
binoan 
Konstitutsiyaning 
98-moddasiga 
«O‘zbekiston 
Respublikasi Bosh vaziri nomzodi O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisning 
Qonunchilik palatasining saylovlarda eng ko‘p deputatlik o‘rinini olgan siyosiy