3-Mavzu: Leksikologiya. So‘z va uning atash ma‘nolari

Metafora (yunoncha metaphora — ko`chirish) bir predmet nomining boshqa predmet nomiga ular o`rtasidagi ma‘lum o`xshashlik asosida ko`chishidir. Masalan, tandirning og`zi birikmasida og`iz so`zining ma‘nosi odam yoki hayvon og`ziga tashqi o`xshashligi asosida vujudga kelgan. Narsa va hodisalar o`rtasidagi o`xshashlik turli asosda bo`lishi mumkin:

1. 
   Ikki predmet o`rtasidagi shakliy o`xshashlik. Masalan, odam qulog`i va
   

qozon qulog`i.

2. 
   Ikki predmet qayerda joylashishi bo`yicha o`xshashlik. Masalan, itning dumi, samolyot dumi va boshqalar.
   

Nutq jarayonida metaforalardan o`rinli foydalanish nutqimizni ta‘sirchan, jozibali qiladi. So`zlovchining badiiy-estetik qobiliyatini namoyon etadi.
Metonimiya yunoncha metanymia — qayta nomlash demakdir.

Narsa va hodisalar o`rtasida makon va zamondagi o`zaro aloqadorlik asosida birining nomini ikkinchisiga ko`chishi metonimiya hisoblanadi.

Yuqoridagi misollarda shoir bilan uning asarlari (chunki shoir va uning asari o`rtasida ongimizda doimiy bog`lanish bor), choy ichiladigan joy bilan choy qaynatiladigan buyum o`rtasidagi aloqadorlik asosida birining nomi ikkinchisi uchun ko`chgan:
Navoiyni qo`lga oldim deganda Navoiy asarlarini, Bedilni o`qir edim deganda ham uning asarlarini tushunamiz.
Metonimiya asosida ko`chma ma‘no hosil qilish fikrimizni lo`nda, ifodali, ta‘sirchan bayon qilishning bir yo`li sanaladi.

Sinekdoxa yunoncha synekdoche — birgalikda anglash so`zidan olingan bo`lib, bo`lak orqali butunni yoki butun orqali bo`lakni ifodalashni bildiradi.

Ma‘no ko`chishning bu turi ham nutqimizning ta‘sirchanligini oshirishda, ifodali, jozibali bo`lishida katta ahamiyatga ega.