3-мавзу. ИҚтисодий ислоҳотлар ва реал секторни давлат томонидан тартибга солиш механизмининг шаклланиши

3. Ривожланган мамлакатларда антимонопол сиёсатнинг амалга оширилиши

3. Ривожланган мамлакатларда антимонопол сиёсатнинг амалга оширилиши

Монополистлар иқтисодиётдаги эркин ва ҳалол рақобатга тўсқинлик қилиб, иқтисодий ривожланишга анча жиддий салбий таъсир кўрсатиши, тараққиёт йўлига ғов бўлиши ҳам мумкин. Шунга кўра, деярли барча мамлакатлар иқтисодиётида монополияларни давлат томонидан тартибга солиш чора-тадбирлари қўлланилиб, бу монополияга қарши сиёсатнинг мазмунини ташкил этади.

Монополистлар иқтисодиётдаги эркин ва ҳалол рақобатга тўсқинлик қилиб, иқтисодий ривожланишга анча жиддий салбий таъсир кўрсатиши, тараққиёт йўлига ғов бўлиши ҳам мумкин. Шунга кўра, деярли барча мамлакатлар иқтисодиётида монополияларни давлат томонидан тартибга солиш чора-тадбирлари қўлланилиб, бу монополияга қарши сиёсатнинг мазмунини ташкил этади.

Давлатнинг антимонопол сиёсати – монополиялар фаолиятини чеклаш, тартибга солиш ва рақобатчилик муҳитини вужудга келтиришга қаратилади.

Антимонопол тартибга солиш такомиллашмаган ва муайян харажатлар билан бирга борса-да, улар бозор иқтисодиётида монополистик тамойилларни чеклашга олиб келади.

Антимонопол тартибга солиш такомиллашмаган ва муайян харажатлар билан бирга борса-да, улар бозор иқтисодиётида монополистик тамойилларни чеклашга олиб келади.

Монополияларга қарши қонунчилик ва уни амалга ошириш учун зарур бўлган чора-тадбирлар бошқа мамлакатларда ҳам шароит тақозо этган шаклларда амал қилади.

Табиий монополиялар – ишлаб чиқаришнинг технологик хусусиятига кўра рақобат мавжуд бўлмаган шароитда талабни қондиришнинг ўзига хос бозор тузилмасидир.

Табиий монополиялар – ишлаб чиқаришнинг технологик хусусиятига кўра рақобат мавжуд бўлмаган шароитда талабни қондиришнинг ўзига хос бозор тузилмасидир.

Табиий монополиялар томонидан ишлаб чиқариладиган товарлар истеъмолда бошқа товарлар билан алмаштирилиши мумкин эмас. Бундай товарларга талабнинг ўзгаришига улар нархининг ўзгариши кам даражада таъсир кўрсатади.

Табиий монополиялар қуйидаги соҳаларда фаолият кўрсатади:

Табиий монополиялар қуйидаги соҳаларда фаолият кўрсатади:

– магистрал труба ўтказгичларда газ, нефт ва нефт маҳсулотларини жўнатиш;

–электр ва иссиқлик энергиясини узатиш хизмати;

–темир йўл транспорти;

–транспорт терминаллари, аэропорт, сув портлари хизмати.

–алоқа, почта хизмати ва ҳоказо.

Қайд қилинган монопол тузилмаларнинг асосий белгилари қуйидагилар:

фаолият қилиш тартибини ўрнатиш, рўёбга чиқариш ва тўхтатиш ҳуқуқий асосланганлиги;

тармоқлар ва хўжалик юритиш соҳалари бўйича фаолият кўрсатишининг чегараланганлиги;