3-Mavzu. Iqtisodiy tahlilning asosiy tamoyillari va mazmu 1

4. Tahlilda foydalaniladigan axborot manbalarining to’g’riligini tekshirish usullari 
Iqtisodiy tahlilda foydalaniladigan barcha manbaalarni ishonchliligini, aniqliligini va 
to’g’riligini tekshirish natijalarni samarali bo’lishiga zamin yaratadi. Kerakli manbaalarning turli- 
tumanligi, sermazmunliligi va ko’’ligi ularning sifatli shakllanishiga e`tiborni qaratilishni taqozo 
etadi. Odatda korxonalar faoliyatini tahlil qilish davrida ma`lumotlar manbai yig’iladi. Ushbu 
ma`lumotlarning to’g’riligiga ishonch hosil qilish maqsadida ma`lumotlar to’g’riligi tekshiriladi.
Tahlil uchun yig’ilgan ma`lumotlarni tekshirish ikki usulda olib boriladi: 
1.
 
Texnik (yuzaki) tekshirish; 
2.
 
Mazmun jihatidan tekshirish. 
Texnik tekshirish,
axborot manbaalarini arifmetik jihatidan to’g’riligini, rasmiylashtirish 
qoidalariga rioya qilinganligi va ko’rsatkichlarning bir-biriga mosligini e`tiborga olgan holda 
o’rganishdir. Yuzaki tekshirishda hisobotga barcha ma`lumotlarni kiritilganligi, ularning 
arifmetik yig’indisi, Moliya vazirligi hamda Makroiqtisodiyot va statistika vazirligi tomonidan 
tasdiqlangan hisobot shakllariga rioya qilinganligi, hisobot shakllarining bir-biri bilan bog’liqligi, 
hisobotni to’shirish muddati, mansabdorlarning imzosi tekshiriladi. 
Mazmun jihatidan tekshirish,
ma`lumotlarning haqqoniy ekanligi, unda aks ettirilgan 
raqamlarning haqiqatda borligi aniqlashni o’z ichiga oladi. Bunday tekshirish o’z ichiga 
buxgalteriya hisobi boshlang’ich hujjatlaridagi keltirilgan raqamlarni inventarizatsiya o’tkazish 
orqali taqqoslash, sanab ko’rish va o’lchash yo’li bilan to’g’riligiga ishonch hosil qilishdir. 
Mazmun jihatidan tekshirish quyidagilarni o’z ichiga oladi: 

Inventarizatsiya natijalari hisobotda o’z aksini to’ishi; 

Korxona hisobot ma`lumotlaridagi byudjetga to’lovlar va byudjet mablag’lari hisobiga 
moliyalashtirish summasini moliya tashkiloti ma`lumotlariga mos kelishi; 

Foyda va zararlar schyotiga o’tkazilgan ko’rsatkichlarni tekshirish (ustav ka’italining 
o’zgarishi, tabiiy ofatdan ko’rilgan zarar, asosiy vositalarni tugatilishi va hakozolar). 
Korxonalar faoliyatini tahlil qilish davomida ko’’lab manbaalardan foydalanishga to’g’ri 
keladi.