3-mavzu- o’rta osiyoning O’rta asrlardagi ta’lim-tarbiya muassasalari reja

Kasb-hunar (milliy hunarmandchilik) maktablari
O'rta Osiyoning o'tmishdagi ta'lim-tarbiya maskanlari tizimiga o’rta asrlardagi maktablar (boshlang'ich ta'lim), madrasalar (o'rta) va madrasayi-oliyalar (oliy ta'lim) dargohlaridan tashqari turli xil kasb-hunar (milliy hunarmandilik) maktablari ham kirgan. Shulardan eng ko’r tarqalganlari kulolchilik, tasviriy san'at, xususan, naqqoshlik, ornlik (miniatyura), xattotlik. muqovasozlik, me'morchilik, duradgoriik, yog'och va ganch o'ymakorligi, temirchiiik, zargarlik, zardo’zlik, shishasozJik, pichoqchilik, gilamchilik hamda miskarlik maktablaridir.
O'rta Osiyoda shakllang'an eng qadimiy hunar turlarining biri bu kulolshilikdir. Kulolchilik O'rta Osiyoning hozirgi o'zbeklar va tojiklag yashaydigan shahar va qishloqlarida keng rivoj topgan. O'rta Osiyoning Qoratog', Panjakent. Samarqand, Shahrisabz, G'ijduvon, Toshkent, Rishtonda sopol idishlarni sirlab bezatishning o'ziga xos maktablarri va mahalliy usJublari vujudga keJgan. XIX asrda …………

haqida ma'lumotlar berilgan.

Tarixiy manbalar va maxsus adabivotlardan bizga o'rta asrlarda shakllfnib rivoj topgan Samarqand, Buxoro, Hirot va Tabriz miniatyura maktablari, Xorazm, Shimoliy Turkiston, Sharqiy Turkiston, Movaraunnahr (Samarqand), Buxoro va Xuroson (Hirot) me’morchiluk maktablari, Xorazm (Xiva), Turkmaniston va Nurota gilamchiluk maktablari. Chust va Shahrisabz do'ppichilik va pichoqchilik maktablari, Buxoro va Samarqand zardo'ziik maktablari ma’lum. Bunday kasb-hunar maktablarining taraqqiyoti turli davrlarda turlicha rivojlanib, ayrim hollarda yopilib va yana qayta tiklanib turgan. Masalan, Samarqand me'morchilik va miniatyura maktablari Amir Temur va Ulug'bek davrida o'zlarining yuksak rivojiga erishgan bo'lsa, Hirot me'morchilik va miniatyura maktablari avval Shohruh Mirzo va Boysunqur Mirzolar davrida shakllanib, keyinchalik Husayn Boyqaro, Alisher Navoiy va Kamoliddin Behzod davrlarida rivojlanib yuksak cho'qqilarga erishadi.Buxoro me'morchilik maktabi esa XV-XVI asrlarda, ayniqsa, Abdulloxon davrida o'z rivojiga erishadi.
O'rta Osiyoda misgarlik maktabining qadimiy markazlaridan biri Buxoro shahri hisoblangan. X asr arab sayyohi va geograil Maqdisiyning yozishicha, arab mamlakatlariga o'sha davrda katta mis qozonlar, nafis mis qadahlar Sarnarqanddan, mis chiroqlar esa Buxorodan keltirilgan, XI-XII asrlarda Termizda ham yirik miskarlik maktabi ishlab turgan. Ushbu maktab namoyandalari misga mayda gul solish san'ati bilan shuhrat qozongan. O'rta Osiyoda miskarlar XV-XV1I asrlarda bronzadan buyumlar yasashga ko'proq e'tibor' berishgan. XVIII-XIX asrlarga kelib, Buxoro, Samarqand, Qo'qon kabi shaharlarda taniqli miskarlik maktablari faoliyat ko'rsatgan. Toshkent, Xiva kabi shaharlarda ham o'ziga xos miskarlik maktablari shakllangan.
O'rta Sharq o'rta asr kasb-hunar maktablari tizimida tabiblar tayyorlashga mo'ljallangan tibbiy maktablar alohida o'ringa ega. IX-X asrlar Eronning Ray, Hamadon, Isfahon. X-XI asrlarda Movarounnahrning Samarqand va Buxoro, XI-XIII asrlarda Xorazmning Gurganch va Marv shahartari va yana boshqa shaharlarda jamoat shifoxonalari quriladi. Ana shunday shifoxonalar qoshida madrasalar bunyod etilib, ularda tibbiy maktablar shakllanadi va tabiblar tayyorlanadi. Masalan, VI asrda qadimgi Eronning Gundishapur shahrida, XI asr boshida esa Samarqandda (Qoraxoniy Tarng'och Bo'g'raxon davrida) ana shunday o'z o'quv maskanlariga ega bo'lgan tibbiy maktablar ochiladi.
Tibbiy maktablarda ta'lim ishlari ancha yuqori saviyada bo'lib, nazariy va amaliy tabobat darslari yonma-yon olib borilgan. Talabalar uchun maxsus darsliklar va darsxonalar shakllantirilgan. O'qish muddati tugagach boig'usi tabiblar harnma fanlardan imtihon topshirishgan. Shundan so'ng ular amaliy tabobat ishi bilan shug'ullanib, tabiblik shahodatnomasini olish uchun kamida uch kishirii davolab sog'aytirishi shart bo'lgan.
Kasb-hunar maktablaridagi ta'lim ustoz-shogird uslubida amalga oshirilib, mashg'ulotlar asosan ustaxonalarda olib borilgan. Ustozlar odatda xalq ustalarining eng bilimdon, iste'dodii qismini tashkil qidib, madrasalarda ta'lim olgan. Shogirdlar guruhlarga bo'linib, uliar bir curuh bir istoz qaramog’iga begkitilgan. Masaian, me'morlar va naqqoshlar kunduz kunlari qurilisldarda usfoziari boshchiligida ishlab, malaka orttirganlar, kechqurunlari esa ustoz rahbarligidagi mashg'ulotlarga qatnashgan.
Me'morlik va naqqoshlikda nihoyatda zarur bo'lgan handasani hamda naqqoshlikda sharf bo'lgan kimyo'ni usiozi rahbarligida organilgan. ko'pchilik ustalar farzandlari va qarindoshlaridan iboral shogirdiarini 7-8 yoshdan kasbga o'rgata boshlaganlar. Boshqa shogirdiarning hunar maklabida qancha o'qishi, ya"ni ularning muayyan kasb bo'yicha usta bo’lib yetishishi o'z iste'dodlariga ega bo'lgan. Shogirdlar kamol topib, mustaqil ravishda faolivat yuritish darajasiga erishgach, (darsning faoliyati ustozlari tomonidan muhokama qilingan, arzisa, unga "usfo" nomi berilib. mustaqil ishlashga fatvo berilgan. O’Tmishdagi kasb-hunar miliy hunarmandchilik maktabiarida o’qigan shogirdlar shu tariqa la'iim olganlar.
………..kasb-hunar maktabiarining o'z kooKonalari bo'lgan. Baxoroda Sho'ro hukumati davri arafasida 2 ta asosiy yirik iik korxonasi ishlab turgan. Buxoro, Gijduvon, Samarqand va imizning ko'pgina boshqa shaharlarida hozir ham ana shunday zardo'zlik maktablari ishlab turibdi. Bunda;, makiablar mustaqillik yillaridan keyin avj olib rivoj iopmoqda yuqoridagilardan korinib turibdi, bugungi kunda o’lkamizda faoliyat ko'rsatayotgan kasb-hunar kolIejlarining Osiyoda juda qadim zamonlarga borib aymaka ei 'a bayon etilgan O’rla Osiyonirn: o'?rn;>hua!j.) rnilii) a maktablarini hozirgi zamonaviy kasb-hunar lavomi deb hisoblasak maqsadga muvofiq bo'ladi.