|
Neft tarkibini kimyoviy va fizik-kimyoviy usullar yordamida o‘rganish
Neftning tarkibi asosan utlerod, vodorod elementlaridan tashkil topgan
bo‗lib, shular bilan birga oltingugurtli, kisloroddi, azotli va boshqa birikmalar bor.
Uglerod va vodorodni miqdorini aniqlash uchun neftni kislorod yordamida
to‗la yondiriladi. Oltingugurtni aniqlash uchun yengil neft mahsulotni maxsus
lampalarda yoki kvars trubkalarida havo yordamida yondiriladi. o‗rta va og‗ir neft
mahsulotlaridagi oltingugurtni kalorimetrik bombada aniqlanadi. Azotni miqdori
Dyuma yoki Kveldal usullari bilan aniqlanadi. Kislorodni miqdorini aniqlagan
elementlar yig‗indisini 100 dan ayirmasi orqali aniqlanadi.
Neft va uning mahsulotlarini gruppali tarkibini kimyoviy; fizik — kimyoviy,
aralashgan va fizikaviy usullarda aniqlanadi.
Sanoatda esa utlevodorodlarni gruppaviy tarkibini aniqlash yetarli deb qabul
qilingan. Bunda kimyoviy, fizik — kimyoviy, aralash va fizikaviy usullardan
foydalaniladi.
Neftni tarkibiy qismlarga ajratish va ularni o‘rganish
Turli konlardan olinayotgan neftlar tarkiblari bo‗yicha bir — biridan farq
qiladi. Neftlarni qayta ishlash jarayonlarini samaradorlik bilan boshqarish uchun
ularni tarkibiy qismlarini o‗rganish katta ahamiyatga ega.
Haydash
Neftni tarkibini o‗rganish uchun uni har xil fraksiyalarga
ajratiladi. Buning uchun oddiy va molekulyar haydash qo‗llaniladi. Molekulada
uglerodlarning soni 20 dan ko‗p bo‗lsa molekulyar (vakuum ostida) haydashdan
foydalaniladi.
Benzindan erigan gazlarni chiqarib yuborish va benzinni bir necha
fraksiyalarga ajratish uchun rektifikatsiya usulidan foydalaniladi.
qaynash haroratlari bir-biriga yaqin bo‗lgan uglevodorodlarni ajratish uchun
juda aniq rektifikatsiya usulidan foydalaniladi.
Ajratiladigan komponentlarning tozaligi ularning nisbiy uchuvchanligi
koeffitsiyentiga a bog‗liq. Buning uchun komponentlarni ideal sistema deb
xisoblab ular Raul qonuniga bo‗ysunadi deb qabul qilamiz, u vaqtda:
0
2
0
1
Ð
Ð
0
1
Ð
va
0
2
Ð
— komponentlarning berilgan xaroratdagi to‗yingan bug‗larini
bosimi.
qaynash xaroratlari bir—biriga yaqin bo‗lgan utlevodorodlarni va bir —biri
bilan azeotrop aralashma hosil qiluvchi (benzolqsiklogeksan, siklogeksen,
metilsiklopentan) uglevodorodlarni ajratish uchun ekstraksiya, absorbsiya,
ekstraktiv va azeotrop rektifikatsiya usullaridan foydalaniladi.
Ekstraksiya jarayonida maxsus erituvchilar qo‗llaniladi.
Tanlab ta‘sir etuvchi erituvchilar o‗zlarida aromatik yoki to‗yinmagan
utlevodorodlarni yaxshi eritib apparatdan olib chiqib ketadilar.
Moddalarni ularning tarkibida oz miqdorda bo‗lgan kerak emas
chiqindilaridan tozalash uchun azeotropik rektifikatsiya usulidan foydalaniladi.
Piroliznitozalangangazidanvodorodvametanniajratibolishzamonaviyqurilmal
aridaquyibosimostidagi, quyiharoratli
rektifikatsiya
jarayoniishlatiladi. Jadval
ma'lumotlaridan
ko`rinibturibdiki,
metan
–
etilenkalitqo`shaloqkomponentiuchunnisbiyuchuvchanlikkoeffitsientiyetarliyuqori
dir.
Ularniajratishuchunmetankolonnasitaxminan
30
likopchagaegadir.Deetanizatsiya
–
etan
–
etilenfraksiyasiniajratish
(kalitkomponentlaretanvapropilen)
hamnisbatanosonamalgaoshiriladi.
Bunda
kolonna taxminan 40 likopchaga ega bo`ladi. Etilenni etan – etilen fraksiyasidan
ajratib olish murakkabroq vazifa. Rektifikatsiya jarayoni 110-120 likopchali
kolonnada flegma soni 4,5
5,5 ga teng bo`lganda yaxshi ketadi. Toza propilen
ajratib olish uchun 200 likopchaga ega flegma soni 10 ga yaqin bo`lgan effektivroq
kolonnalar talab qilinadi.
Propilenni ajratib olishning boshqa qator usullari ham taklif qilingan:
ekstraktiv rektifikatsiya, silikagel va alyumogellarda adsorbsiya, qutblangan
erituvchilardagi mis (I) tuzlari eritmasi bilan xemosorbsiya. Propilenni
mikrobiologik tozalash ham mumkin: propan – propilen fraksiyasi va havo
mikrobiologik eritma orqali o`tkaziladi. Bunda propan mikroorganizmlar uchun
ozuqa manbai bo`lib xizmat qiladi. Eritmada biomassa yig`ilib boradi, propilen esa
tozalangan holda chiqadi. Biroq propilenni ushbu usul bo`yicha ajratib olish sanoat
ko`lamiga chiqa olmadi. Hozircha eng iqtisodiy jarayon - rektifikatsiya bo`lib
qolmoqda.
C
4
– fraksiyasini odatdagi rektifikatsiya bilan individual uglevodorodlarga
ajratish mumkin emas, chunki komponentlarni qaynash haroratlari o`zaro yaqin va
azeotrop aralashmalar hosil bo`ladi. Butanni degidrirlash mahsulotlaridan
butilenlarni ajratib olish uchun ekstraktiv rektifikatsiya qo`llaniladi va selektiv
erituvchilar bo`lmish atsetonitril, dimetilformamid, dimetilatsetamid, N –
metilpirrolidonlar ishlatiladi. Hozirda ko`pchilik xorij qurilmalarida (shu jumladan,
O`zbekistonda ham) ushbu erituvchilar kichik selektivlikka ega bo`lgan furfurol va
atseton o`rnida ishlatilyapti.
C
4
– fraksiyadan izobutilenni ajratib olish usullari uni normal butilenlarga
nisbatan yuqoriroq reaksion qobiliyatiga asoslangan bo`lib, 6 C-N – bog`larini
qo`shbog` bilan o`zaro ta'sirlashuvi orqali tushuntirish mumkin. Izobutilenni 60%
li H
2
SO
4
dagi absorbsiya tezligi 2 – butennikiga nisbatan 150-200 barobar yuqori,
1 – butennikiga nisbatan esa taxminan 300 barobar ko`p.
Jarayonning 40-45% li H
2
SO
4
qo`llangandagi modifikatsiyasi yuqoriroq
selektivlikka ega bo`lib, polimerlarning kamroq hosil bo`lishiga olib keladi. Bunda
izobutilen gidratlanib uchlamchi – butil spirtiga aylanadi va rektifikatsiya orqali
ajratib olinib, so`ng boshqa apparatda suvsizlantiriladi.
H
2
SO
4
(СН
3
)
2
С = СН
2
+ Н
2
О (СН
3
)
3
СОН
uchlamchi – butilspirt
Sanoatdaizobutilenniajratibolishningboshqausulihamqo`llanilib, uHClbilan
(metallxloridiishtirokida) o`zarota'sirigaasoslangan.
(СН
3
)
2
С = СН
2
+ НCl (СН
3
)
3
СCl
Uchlamchi - butilxloridvauchlamchi - butilspirtiaralashmasihosilbo`ladi,
ularajratiladiva 85 - 120
0
Cgachaisitilib, tozaizobutilenajratibolinadi:
(СН
3
)
3
CCl (CH
3
)
2
C = CH
2
+ HCl
(CH
3
)
3
COH (CH
3
)
2
C = CH
2
+ H
2
O
Izobutilenni iqtisodiy eng yaxshi ajratib olish usuli - butilenni seolitlardagi
adsorbsiyasidir. Ushbu usul orqali olingan izobutilen 99,9% tozalikka va
konversiya darajasi 99% (hajmiy) dan ortiq bo`ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
