3-Ma’ruza Neftning fraksion va element tarkibi, uni aniqlash usullari Reja

O‘t olish, alangalanish va o‘z - o‘zidan alangalanish xarorati

---

Neft mahsulotini bug‗lariga chetdan alanga olib kelinganda havodagi 
kislorod bilan yonuvchi aralashma hosil qiladigan xaroratni o‗t olish xarorati 
deymiz. Bu alanga qisqa muddatda yonib, keyin o‗chadi. 
Modda bug‗larining ma‘lum miqdordagi konsentratsiyasigina havodagi 
kislorod bilan birga o‗t oluvchi aralashma hosil qiladi. Shu sababli moddaning 
konsentratsiyasini yuqori va pastki chegaralari birligi qabul qilingan. 
Aralashmada modda bug‗larini konsentratsiyasi meyoridan ko‗p bo‗lsa, 
kislorod yetishmasligi sababli, aralashma o‗t olmaydi. Buni modda bug‗larini 
yuqori konsentratsiyasi deb ataymiz. 
Agarda modda bug‗larining miqdori meyoridan kam bo‗lsa, undan hosil 
bo‗lgan alanga kuchsiz bo‗lib, atrofga tarqalmaydi. Buni aralashmaning pastki 
konsentratsiyasi deymiz. 
Bu birlik katta ahamiyatga ega bo‗lib, neft mahsulotlarining bug‗lari 
xavodagi kislorod bilan portlovchi aralashma hosil etish xavfini oldini olish uchun 
qo‗llanma hisoblanadi. 
O‗t olish xaroratini aniqlayotganimizda aralashma yonib, shu zahotiyoq 
alanga o‗chadi. Agarda neft mahsulotini qizdirishni davom ettirib, harorat 
ko‗tarilib borishi bilan chetdan alanga olib kelinganda modda bug‗lari havo 
aralashmasi bilan alanga berib, biroz vaqt bemalol yonib tursa, shu harorat 
moddani alangalanish xarorati deyiladi. 
Agarda neft mahsulotini qizdirishni davom ettirilsa, ma‘lum haroratda havo 
bilan qo‗shilib, chetdan alanga olib kelmasa ham, alanga olib ketadi. Bu nuqtani 
o‗z —o‗zidan alangalanish xarorati deymiz. 
Alangalanish xarorati o‗t olish xaroratiga nisbatan bir necha o‗n gradus 
yuqoridir. 
Kerosin, dizel yoqilg‗isi, surkov moylari, mazut va boshqa og‗ir neft 
mahsulotlarining o‗t olish xaroratlarini aniqlayotganda, ularning pastki chegarasini 
asos deb olinadi. Benzinlarni bug‗larini bosimi oddiy haroratda yuqori bo‗lganligi 
sababli, ularni analiz qilinayotganda o‗t olishning yuqori chegarasi asos qilib 
olinadi. Shu sababli birinchi holda o‗t olish xaroratlarini aniqlash uchun neft 
mahsulotlari isitiladi, ikkinchisida esa benzin sovutiladi. 
Odatdagidek moddani o‗t olish xarorati, uni aniqlayotgan priborning 
tuzilishiga va aniqlashni qanday sharoitda olib borilishiga bog‗liqdir. Bundan 
tashqari mazkur ko‗rsatgichga atmosfera bosimi va havoning namligi sezilarli 
darajada ta‘sir ko‗rsatadilar. 
Moddaning o‗t olish xarorati uning xarorati bilan bog‗liqdir. Soda moddalar 
uchun: