|
Visko-elastik-elastik oqsillarning xususiyatlari ularning tabiatiga (globular yoki fibrillar), shuningdek oqsil molekulalarini bir-biriga yoki erituvchiga bog'laydigan funktsional guruhlarning mavjudligiga bog'liq.
Oqsillar, yog'lar, uglevodlar, vitaminlar, minerallar fiziologik roli va gigienik ahamiyati. Proteinlar, yog'lar, uglevodlar, vitaminlar inson ratsionidagi asosiy ozuqa hisoblanadi. Oziq-ovqat moddalari bu kimyoviy birikmalar yoki tananing biologik rivojlanishi uchun, barcha hayotiy jarayonlarning normal rivojlanishi uchun zarur bo'lgan elementlar.
Protein - bu yuqori molekulyar azotli birikmalar, barcha organizmlarning asosiy va ajralmas qismidir. Protein moddalari barcha hayotiy jarayonlarda ishtirok etadi. Masalan, metabolizm tabiatdagi oqsil bo'lgan fermentlar tomonidan ta'minlanadi. Proteinlar mushaklarning kontraktil funktsiyasini bajarishi uchun zarur bo'lgan kontraktil tuzilmalardir - aktomiyozin; tananing yordamchi to'qimalari - suyaklar, xaftaga, tendonlarning kollagenlari; tananing to'qima to'qimalari - teri, mixlar, sochlar.
Ko'plab ozuqaviy moddalardan oqsillar eng muhim rol o'ynaydi. Ular muhim aminokislotalar va oqsil sintezi uchun zarur bo'lgan nonspesifik azot manbai bo'lib xizmat qiladi. Protein bilan ta'minlanish darajasi ko'p jihatdan sog'liq, jismoniy rivojlanish, jismoniy ko'rsatkichlar va yosh bolalarda - va aqliy rivojlanish holatini belgilaydi. Ratsiondagi oqsilning etarliligi va uning yuqori sifati tananing o'sishi, rivojlanishi, normal faoliyati va ishlashi uchun zarur bo'lgan ichki muhit uchun maqbul sharoitlarni yaratishga imkon beradi. Oqsil etishmovchiligi ta'siri ostida jigarning shishishi va semirib ketishi kabi patologik sharoitlar rivojlanishi mumkin; ichki sekretsiya organlarining, ayniqsa gonadalar, buyrak usti bezlari va gipofiz bezlarining funktsional holatini buzish; shartli refleks faoliyati va ichki inhibisyon jarayonlari buzilgan; immunitetning pasayishi; alimentar distrofiya. Proteinlar uglerod, kislorod, vodorod, fosfor, oltingugurt va azotdan iborat bo'lib, ular aminokislotalar - oqsilning asosiy tarkibiy qismlariga kiradi. Proteinlar aminokislotalar darajasi va ularning o'zaro bog'liqligi jihatidan farq qiladi. Hayvonot va o'simlik oqsillari mavjud.
Yog'lar va uglevodlardan farqli o'laroq, oqsillarda uglerod, vodorod va kisloroddan tashqari azot ham mavjud - 16%. Shuning uchun ular azot o'z ichiga olgan oziq-ovqat moddalari deb ataladi. Hayvonlar organizmida tayyor shaklda oqsillarga ehtiyoj bor, chunki u ularni o'simliklar kabi tuproq va havoning noorganik moddalaridan sintez qila olmaydi. Odamlar uchun oqsil manbai hayvonot va o'simliklarning oziq-ovqat moddalari. Proteinlar birinchi navbatda plastik material sifatida zarurdir, bu ularning asosiy vazifasi: ular tananing qattiq qoldig'ining 45 foizini tashkil qiladi.
Proteinlar shuningdek gormonlar, eritrotsitlar, ba'zi antikorlarning bir qismidir va juda reaktivdir.
Hayot jarayonida alohida hujayra tuzilmalarining doimiy qarishi va yo'q bo'lib ketishi kuzatiladi, oziq-ovqat oqsillari ularni tiklash uchun qurilish materiallari bo'lib xizmat qiladi. Organizmda 1 g oqsil oksidlanishi 4,1 kkal energiya beradi. Bu uning baquvvat funktsiyasi. Protein insonning yuqori asab faoliyati uchun katta ahamiyatga ega. Oziq-ovqatda normal protein miqdori miya yarim korteksining tartibga solish funktsiyasini yaxshilaydi, markaziy asab tizimining ohangini oshiradi.
Ratsionda protein etishmasligi bilan bir qator patologik o'zgarishlar yuzaga keladi: tananing o'sishi va rivojlanishi sekinlashadi, vazn kamayadi; gormonlarning shakllanishi buziladi; organizmning reaktivligi va infektsiyalar va intoksikatsiyalarga nisbatan qarshiligi pasayadi.
Oziq-ovqat oqsillarining ozuqaviy qiymati birinchi navbatda ularning aminokislotalar tarkibiga va organizmdagi utilizatsiya qilishning to'liqligiga bog'liq. 22 ta ma'lum aminokislotalar mavjud, ularning har biri alohida ma'noga ega. Ularning birortasining yo'qligi yoki etishmasligi tananing muayyan funktsiyalarining buzilishiga olib keladi (o'sish, gematopoez, og'irlik, oqsil sintezi va boshqalar). Quyidagi aminokislotalar ayniqsa qimmatlidir: lizin, gistidin, triptofan, fenilalanin, leysin, izoleysin, treonin, metionin, valin. Yosh bolalar uchun gistidin zarur.
Ba'zi aminokislotalarni tanada sintez qilib, boshqalari bilan almashtirib bo'lmaydi. Ularni almashtirib bo'lmaydigan deyishadi. Ta'sir etilmaydigan va almashtirib bo'lmaydigan aminokislotalar tarkibiga qarab, oziq-ovqat oqsillari to'liq bo'lganlarga bo'linadi, ularning aminokislotalar tarkibi inson tanasining oqsillarining aminokislotalar tarkibiga yaqin va etarli miqdordagi barcha muhim aminokislotalarni o'z ichiga olgan va bitta yoki bir nechta muhim aminokislotalarga ega bo'lmagan tanqis bo'lganlarga kiradi. Hayvonlarning eng to'liq oqsillari, ayniqsa tovuq tuxumlari, go'sht va baliq sarig'i oqsillari. O'simlik oqsillaridan soya oqsillari yuqori biologik ahamiyatga ega va ozroq darajada loviya, kartoshka va guruch. Nopok oqsillar no'xat, non, makkajo'xori va ba'zi boshqa o'simlik ovqatlarida uchraydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
