3 ma’ruza 3-mavzu. Termodinamikaning ikkinchi qonuni reja

F

SdT-pdV
dan
dF 

 0
Umuman qaytar va qaytmas jarayonlar uchun yozadigan bo’lsak 
dF

 

 
Demak, turg’un harorat va turg’un xajmda o’z-o’zicha boradigan jarayonlar 
Gelmogols energiyasi kamayishi yo’nalishida boradi
va bu energiyaning qiymati 
minimumga etganda muvozanat qaror topadi. Binobarin, muvozanat shartining 
matematik ifodasi quyidagicha bo’ladi. 
dF =0 d
2
F=0 
 
Gibbs energiyasi
. 
Jarayonlarda bajarilgan ish umuman olganda mexanik kengayish ishi va 
foydali ish yig’indisidan iborat bo’ladi. 



pdV
bu erda



foydali ish 
Bu ifodaning yuqoridagi tenglamalarga qo’ysak quyidagi ifodani xosil 
qilamiz. 



dS-dU

pdV 
Bu tenglama integrallansa; 



S
2
-S
1

U
2
-U
1

p

V

-V


 
yoki 



U
1
-TS
1
+pV
1

U
2
-TS
2
+pV
2

 
Agar 
U-TS+pV=G
deb belgilasak, yuqoridagi tenglama quyidagi ko’rinishga 
keladi. 
A
1

G 
qaytar jarayon uchun
A
1
max = -

G 
qaytmas jarayon uchun 
A
1

G 
YUqoridagi keltirilgan tenglamalardan quyidagini hosil qilish mumkin. 
G =U-
TS+pV=H-TS=F+pV,
Bundan 
H=G+TS 
xosil qilamiz. Gibss energiyasi 
sistema energiya saqlanmasining izobarik-izotermik jarayonlarda ishga aylanishi 
mumkin bo’lgan qismi ekan. Agarda 
(G=U-TS+pV
)ni differensiallasak 
dG=dU-
TdS+pdV+Vdp
ni xosil qilamiz. Bu tenglamaga 
dU

SdT-pdV
ni qo’ysak 
dG

-
SdT+Vdp
ni xosil qilamiz. Agarda bu tenglamani aloxida qaytar jarayon uchun 
dG

-SdT+Vdp
va qaytmas jarayonlar uchun yozsak 
dG

SdT+Vdp 

---

Jarayon turg’un bosim va turg’un haroratda borishini inobatga olsak
dG
p,T

 
Demak, o’z-o’zidan boruvchi 
qaytmas jarayonlarda
Gibbs va Gelmgols 
energiyalari kamayishi kuzatiladi.
Muvozanat xolatida
sistema minimum 
Gibbs 
(Gelmgols)
energiyasiga ega bo’ladi. YA’ni 
dG
p,T
=0 va dF
V,T
=0 
YUqoridagi 
ifodalardan, 
Gibbs 
energiyasi 
(izobarik-izotermik 
jarayonlarda) va Gelmgols energiyasi (izoxorik-izotermik jarayonlarda) 
jarayonlarning yo’nalishi va muvozanat shartlarini belgilovchi mezon bo’lib 
xizmat qilar ekan. 
Qaytar jarayonlarda
bu energiyalar qiymati o’zgarmas bo’ladi.
Biz shu paytgacha termodinamikaning 2-qonuni taqdim etgan 3 mezon bilan 
tanishdik (
S,G,F
) bilan. SHularni mohiyatini yanada yaqinroq bilish uchun ularni 
jarayonlar mobaynida o’zgarishini chizma (
diagramma
) xolatida ko’raylik. 
Bu diagrammalarning absissa o’qlariga jarayon yo’li (
borishi)
qo’yilgan 
(bunda jarayon borishi bilan o’zgaradigan va uni aniqlab borish mumkin bo’lgan 
biror kattalik nazarda tutilmoqda - masalan, kimyoviy reaksiyada ishtirok qiluvchi 
biror reagent konsentrasiyasi bo’lishi mumkin). Ordinata o’qlarida entropiya, Gibbs 
va Gelmgols energiya qiymatlari qo’yilgan. 
S 
G 
F