3. Lingvistik metodning asosiy tamoyillari Qiyosiy-chog’ishtrma metod va tipologik metod haqida umumiy malumotlar

3. Lingvistik metodning asosiy tamoyillari
Lingvistik metodning asosiy tamoyillari: - tilga ijtimoiy hodisa sifatida yondashish, - til va nutq hodisalarini bir-biridan farqlamay, birgalikda tavsiflash, - tilning ma`lum bir davrdagi turg`un (statik) holatini tavsiflash, - falsafiy tushunilgan shakl (moddiy tashqi, zohiriy belgi, forma) - chunonchi so`z yoki qo`shimchaning shakli, tovushlarning talaffuz xususiyatlari - umuman, til birliklarining his organlariga ta`sir etadigan tomonlariga tayangan holda ularning turli qurshovlardagi shakliy, ma`noviy va vazifaviy xususiyatlarini tavsiflash, kuzatish natijasida qo`lga kiritilgan hodisalarni sistemalashtirish.
Lingvistik metodning metodologik asosi fahmiy (empirik)-nominalistik-materialistik bo`lib, hodisalarni sistemalashtirish ratsional (idroliy) usullarda amalga oshirladi. Lingvistik metod bilan hozirgi o`zbek adabiy tilining, o`zbek xalq sheva va lahjalarining, XI–XIX asr yozma yodgorliklarining, alohida adiblarning tili va uslubi xususiyatlari tavsiflandi, alohida sathlar va davrlarning mukammal tavsifini beruvchi ulkan tadqiqotlar, turli murakkablikdagi grammatika, darslik, qo`llanmar, lug`at, o`quv-tadrisiy adabiyotlar yaratildi, nazariy izlanishlar amalga oshirildi va keng ommalashtirildi.
Tipologik metod turli qarindosh (o’zaro genetic bog’liq) va qarindosh bo’lmagan (o’zaro genetic bo’lmagan) til olialariga tegishli bo’lgan tillarni qiyoslash asosida farqlanadi.Ushbu xususiyatga ko’ra maskur metod faqat bir til sistemasiga, ya’ni qarindosh tillar oilasiga kiruvchi tillarni qiyosiy tadqiq qiluvchi <> qiyosiy-tarixiy metoddan farq qiladi.
Tipologik metod qiyosiy-tarixiy metod bilan xamkorlikda ish olib boradi, uni to’ldiradi, chuqurlashtiradi
Chog’ishtirish metodi ikki va undan ortiq qarindosh bo’lmagan tillarni – til xodisalarni o’zaro qiyoslash usulidir. Ushbu xususiyatga ko’ra maskur metod faqat qarindosh tillarni taqqoslab, qiyoslab o’rganadigan qiyosiy –tarixiy metoddan farq qiladi. Shuningdek, bir qancha tillarga oid chog’ishtirilayotkan, taqqoslanayotkan lisoniy xodisalarni tasvirlashda, tavsiflashda, tillararo o’xshash (analogik) xodisalardagi umumiy va farqliy jihatlarni aniqlashda, qiyosiy-tarixiy metoddan farqli, ayni tillarning – chog’ishtirilayotkan tillarning tarixga, ularning kelib chiqishiga – genetik jihatlariga, taraqiyotga e’tibor bermaydi, ularga asoslanmaydi
E’tiboringiz uchun rahmat !
Topiljonova Namuna