3-Lekciya. Tema: оs qurıw principleri Reje

Qáwipsizlik printsipi. Bir paydalanıwshı resursların basqa paydalanıwshıdan qorǵawdı, hám hámme sistemanı resursların tek bir paydalanıwshı iyelep alıwınan qorǵawdı kózde tutadı., bunnan tısqarı bul printsip óz ishine, huquqsız múrajetten qorǵawdı da aladı. NCSC (National Computer Security Center), 1998j shıǵarılǵan “оранжевая книга” ǵa tiykarlanıp, sistemalar 7 kategoriyaǵa: D, C1, C2, B1, B2, B3, A1 bólinedi, bul jerde А maksimal qorǵalǵan sistema. Ayrım kóp ǵana zamanagoy OS lar С2 klassqa tiyisli. Bul klass tómendegilerdi táminleydi.

• 
  paydalanıwshını jalǵız at hám parol menen sistemaǵa kiriwge imkan beretuǵın, jasırın kiriw quralları.
  
• 
  resurs iyesine, onıń resursınan paydalanıwǵa kimnıń huquqı bar joqlıǵın anıqlaytuǵın múrajettı tallap qadaǵalaw;
  
• 
  esapqa alıw hám gúzetiw (audit) quralları, olar sistemalı resurslarǵa múrajet hám sistema qáwipsizligi menen baylanıslı bolǵan hádiyselerdi anıqlaw hám tabıwǵa imkandı táminleydi.
  

А klassı sistemanı, belgili qáwipsizlik kórsetkishlerine formal, matematik tárepten maslıǵın sıpatlawdı talap etedi. А klassta, qáwipsizlikti basqarıw mexanizimi, protsessor waqtınıń 90% in bant qıladı. OS da qorǵawdı táminlewdi bir neshe baǵdarı ámelge asırıladı. olardan biri, protsessor ishin eki kontekste alıp barıw, yaǵnıy waqıttıń hár bir birliginde protsessor OS quramındaǵı dástúrdi yáki OS quramına kirmeytuǵın ámeliy yáki xizmetshi dástúrdi orınlaw múmkin. Hár qanday bólinetuǵın resurslarǵa paydalanıwshı hám xizmetshi dástúrler tárepinen eriksiz múrajetti taqıqlaw ushın, mashina kodları quramına, resurslardı táminlewshi hám paydalanıwdı basqarıwshı arnawlı imtiyazlı komandalar kiritiledi. Bul komandalardı tek OS ǵa orınlaw ruxsat etiledi. Olardıń orınlanıw qadaǵalawı apparat bólimi tárepinen orınlanadı. Bunday komandanı orınlawǵa háreket etken halda úziliw júz beredi, hám protsessor imtiyazlı rejimge ótkiziledi. Qorǵaw printsipin ámelge asırıw ushın, operativ yaddaǵı dástúr teksti hám maǵlıwmatlardı qorǵaw mexanizminen paydalanıladı. Bunda eń kóp tarqalǵan usul-kontekst qorǵalıwı esaplanadı. Dástúrler hám paydalanıwshılar ushın yaddıń belgili bólimi ajıratıladı, hám bul shegaradan shıǵılsa qorǵaw boyınsha úzilis júz beredi. Qadaǵalaw mexanizmi, apparat tárizde, registrlar shegaralanǵanlıǵı hám yad giltleri tiykarında ámelge asırıladı. Fayllarda maǵlıwmatlardı saqlawdıń hár túrli qorǵaw usılları qollanıladı. Eń ápiwayı qorǵaw usulı-parolli usul.


Qadaǵalaw sorawları:

1. 
   Chastota, mustaqıllıq hám saykeslik printsipleri neden ibarat.
   
2. 
   Modullilik printsipi ne?
   
3. 
   Funktsiya boınsha tallaw, sazlaw, funktsional artıqmashılıq printsipin túsintiriń
   
4. 
   Standartlıq hám muqabıllıq printsipi.
   
5. 
   Vituallastırıw printsipi qásiyetleri.
   
6. 
   Muqabıllıq hám qáwipsizlik printsipleri.