3-laboratoriya mashg’uloti Viruslarning yuqish yo’llarini o’rganish. Viruslarning harorat ta’sirida inaktivatsiya nuqtasini aniqlash

3-laboratoriya mashg’uloti
Viruslarning yuqish yo’llarini o’rganish. Viruslarning harorat ta’sirida inaktivatsiya nuqtasini aniqlash.
Mexanik usulda virus (yaki oni RNK si) kletkg’a japiraq kutikulasindag’i jarohatlar (mikrotravmalar) arqali kiritiledi
Viruslardi mexanik usilda barmaq ja’rdeminde(A) va boyaw purkegish (kraskapult) ja’rdeminde juqtiriw (B). (1 — racm).
Barg kutikulasinda mikrojarohatlarni diatom suvutlari (tselit) yaki karborund (kremniy -karbidi) yaki korund (alyuminiy oksidi) kibi u’lgilerdi mayda kukuni (400 — 700 mesh ja’rdeminde payda qiladi (mesh 2,5 sm2 (1 dyum) dag’i poralar (teshiklar) soni). U’lgi isletilgende inokulya­tsiya effekti 20-50 barabar asadi. Avtoklavda yaki quritiw shkaflarinda sterillangen karborund, korund yaki selitni, yaki diatom topirag’in japiraq betine inokulyatsiyadan aldin shan’landiradi, sebebi olar suvda suwda an’sat sho’gedi, biraq tselit olarg’a qarag’anda a’sten sho’kpege tu’sedi, sonin’ ushin oni inokulum menen aralastirip istetsede boladi boladi. U’lgi japirag’i sathiga shan’latiw ushin probirka yaki 50 ml lik ko’lemge iye bolg’an kolbag’a salinip, oni og’zinin’ 2 qabatli tawar menen jawip son oni shan’latiwda paydalaniw mu’mkin. İnokulum menen u’lgini aralastirg’anda onin’ mug’dari 50-100 mg/ml boliwi kerek.
İnokulumdan japiraq betine 1-2 tomchi virus suspenziyasidan tamiziladi ha’m sterillangen shisha tayaqsha, paxta yaki tawar tampon yaki jaqsilap juwilg’an ha’m artilmay quritilg’an barmaqlar ja’rdeminde a’stelik penen su’rtiledi. (1-racm). Surtiwdegi ku’sh u’lkenligi bir qansha belgilerge baylanisli buladi: o’simliktin’ tu’ri ,jasi, japiraqtin’ jag’dayi,u’lgini’ sipati ha’m basqalar. U’lgi isletilgen son’ japiraq solip qaliwg’a miyilim bolg’ani ushinolardin’ qurg’ap qaliwinin’ alidin akiw maqsetinde bir neshshe saat ig’alli atmosferada saqlaw jaqsi na’tiyje beredi.Virus ju’giw qabiliyetin asiriw ushin Gibbs ha’m Xarrison (1978) quyida bir qansha faktorlar ahmiyetli ekenligi eskertedi.
a) İnokulumda ionlarnin’ bulishi. İnokulumning jug’iwshilig’i ondagi ionlar ha’m olardin’ mug’darina baylanisli boladi. Maselen, fosfat kontsentratsiyasi 0,02 — 0,1 M ha’m pH 7,0 —8,5 boliwi virus jug’imlilig’in asiradi. Ja’ne juqimliliq virus ha’m kletka o’simlik ha’m olardi kombinatsiyasina baylanisli boladi.Ko’pshilik viruslar pH nin’ quyi da’rejelerinde aktivligin jog’altadi.
B) Juqimliliq ingibitorlari. Ayirim viruslardi sezgir o’simlikke mexanik usilda o’tkeriw ju’da qiyin boladi.Bunday ha’diyse ko’pshilik o’simlik kletkasindag’I “jug’iwshiliq ingibitori’ bolip xizmet qilatug’in ayirim belok ha’m polisaxaridlerge baylanisli boladi.Bular virus aktivligin jog’altpaydi,biraq qandayda bir jol menen virus jug’iwina ta’sir qiladi.Bunday ingibitorlar qant la’blebi,Chenopodium spp,Phytolacca spp ha’m Dianthus spp o’simliklerinen ajiratilg’an shirelerde boladi.Ingibitor ta’sirin jog’altiw ushin virus kontsentratsiyasi u’lkenlek bolsa virusli o’simlik shiresin suyiltirilg’anda, ingibitor ha’m suyiladi ha’m ta’siri jog’aladi.Yaki ingibitor ta’sirin jog’altiw ushin virusti ingibitordan tazalaw kerek boladi,yaki virus jug’imlilig’in bahalaw ushin ingibitor ta’sir etpeytug’in os’imlik tu’rleri isletiledi.Sonin’ ushin,qiyar,Chenopodium amaranticolor,Gomphrena globosa siyaqli o’simliklerge ta’sir etpeydi.Sonin’ ushin bede mazoiasi virusin Ch.amaranticolar dan Nicotiana spp. G’a mexanik inokulyatsiya ja’rdeminde o’tkeriw qiyin , sebebi Chamaranticolor ingibitorlarg’aa iye.Biraq oni awel Comphrena globosa g’a ha’m kiyinshelik G.globosa dan Nicotiana spp. G’a o’tkeriw jaqsi na’tiyje beredi.
v) Virus aktivligin jog’altiwshi zatlar. . Virus juqimlilig’ina ja’ne oni aktivligin jog’altiwshi o’simliktegi zatlar da ta’sir etedi.Terekta’rezli o’simlikler japiraqlarinin’ shireleri tanning iye bolip,olar malim sharayatta viruslar menen baylanisip,viruslardi sho’kpege tu’siredi,na’tiyjede virus juqimlilig’I jog’aladi.Biraq bunday jag’daylardin’ aldin aliw o’simlik japiraqlarin gomogenizatsiya qiliw protsesinde pH 8-9 g’a ten’ bolg’an buffer isletiledi ha’m nikotin yaki kofein kibi eritpelerde eziledi.Tiykarli ortaliqta tanninlardin’ virus penen baylaniwi pa’seyedi.Basqasha usillarda bar bolip, bunda virus gomogenizatsiya qilinatug’in ortaliqqa birotala bellok salinadi(ma’selenkukin qilip maydalang’an teri salinadi).Bul belok teri menen birge tanninni birlestiriw ushin raqobat boladi.Bul usil”kakao shaqlarin formasin o’zgeiwi virusinin’” bir terekten ekinshisine o’tkeriwge imkan beredi.Aktiv virus aliwdin’ ja’ne bir usili tanning’a bay o’simliklerden aktiv virus aliwda o’simlikti tannin mug’dari az bo’liminen virus ajiratiw.Ma’selen gu’ltaj japiraqlar ha’m jas tamitshalar tannin mu’g’dari kem boladi.
O’simlik shiresi a’dette aktiv oksidazalarg’a iye bolip olardi o’nimleri viruslar aktivligin jog’altadi.Bul jag’daylardi aldin aliw ushin ortaliqqa qaytariwshilar(ma’selen,ditioreytol,merkaptoetanol,tioglikol kislatasi,tsistem solyanokisliiy) yaki xelatlastiriwshi agentler(ma’selen, natriy dietilditiokarbamat)salinadi