3-Labaratoriya ishi. Uch fаzаli to’g’riligich qurilmаlаri. Uch fazali o‘zgaruvchan tokni to‘g‘rilash sxemalari

3-Labaratoriya ishi.
Uch fаzаli to’g’riligich qurilmаlаri.


Uch fazali o‘zgaruvchan tokni to‘g‘rilash sxemalari. Uch fazali o‘zgaruvchan tokni to‘g‘rilash sxemalari mashhur elektrotexniklar Mitkevich va Larionovlar tomonidan ishlab chiqilgan. Mitkevichning eng sodda sxemasi «ko‘prik to‘rtdan birinung uchtasi parallel» deb nomlanadi.Buning ma’nosi uch fazali transformatorning ikkilamchi chulg‘amlariga parallel ulangan uchta diodni bildiradi.
Larionov sxemasi murakkabroq bo‘lib, «ko‘prik yarmining uchtasi parallel» deb nomlanadi. Uning ma’nosi sxema ko‘rinishidan yaqqol ko‘zga ko‘rinadi.
1-rasmda uch fazali o‘zgaruvchan tokni to‘g‘rilash sxemasi (a) va to‘g‘rilangan uch fazali kuchlanish (tok)ning diagrammasi (b) ko‘rsatil­gan.

a) b)
1 - rasm. Uch fazali sinusoidal tokning bitta yarim davrli to‘g‘rilash sxemasi(a) va to‘g‘rilangan tok grafigi(b)

Uch fazali bitta yarim davrli to‘g‘rilagichda (1, a-rasm,Mitkevich sxemasi) har bir berilgan momentda qaysining ventil anodi transformator chulg‘amlarining qismalariga ulangan bo‘lsa va chulg‘amning neytral nuqtasiga nisbatan qaysi ventil anodining musbat potensiali yuqoriroq bo‘lsa, shu ventil orqali tok yo‘nalgan bo‘ladi. Shuning uchun to‘g‘rilangan kuchlanish ikkilamchi chulg‘am faza kuchlanishlarining musbat yarim to‘lqinlarining egiluvchi egri chizig‘i bo‘yicha o‘zgaradi.

Bu yerda pulslanish chastotasi to‘g‘rilanayotgan o‘zgaruvchan tokning chastotasidan uch marta katta (1, b-rasm). Bir taktli ko‘p fazali to‘g‘rilagichlar katod tipida bo‘lishi mumkin, bunda hamma katodlar bitta tugunga birlashtiriladi yoki anod tipida bo‘ladi, bunda hamma anodlar bitta tugunga biriktiriladi.
Ikkita yarim davrli uch fazali to‘g‘rilagichda (2, a-rasm, Larionov sxemasi) ventillarning birinchi yarmi katod guruhini, ventillarnint boshqa yarmi anod guruhini hosil qiladi. Har qaysi berilgan momentda katod guruhidan anodi yuqoriroq musbat potensialga ega bo‘lgan ventil tokni o’tkazadi va anod guruhidan qaysi ventilning katodi absolyut qiymati bo‘yicha eng ko‘p manfiy potensialga ega bo‘lsa, shu ventil o‘tkazadi. Bunday to‘g‘rilagich uchun kuchlanishning pulslanish chastotasi to‘g‘rilanayotgan o‘zgaruvchan tok chastotasidan olti marta ortiq bo‘ladi (2, b–rasm).
2-rasmda uch fazali tokni ikkita yarim davrli to‘g‘ri­lash sxemasi (a) va to‘g‘rilangan tokning grafigi (b) ko‘rsatilgan. Ayrim fazalardagi tok va kuchlanishlarni to‘g‘rilash quyida­gicha amalga oshiriladi. Transformatorning ikkilamchi chulg‘amidagi faza kuchlanishlari bir-biriga nisbatan 23 burchakka siljigan:
; ; .
Bu sinusoidalarning musbat yarim to‘lqinlaridagi maksimumlar davrning uchdan bir qismi ( T) da almashib turadi.

a) b)
2- rasm. Uch fazali sinusoidal tokning ikkita yarim davrli to‘g‘rilash sxemasi(a) va to‘g‘rilangan tok grafigi(b)

Shu vaqt ichida bir tomonlama harakatlanuvchi i_a, i_b, i_c toklar hosil bo‘ladi. Bu sxemada VD₁, VD₂ yoki VD₃ diodlardan o‘tuvchi tok berilayotgan kuchlanishning butun musbat yarim to‘lqini davrida emas, balki T3 ichida o‘tadi. Masalan, i_a toki a fazada vaqtda hosil bo‘lib, vaqtda tugaydi, tok i_b esa vaqtda hosil bo‘lib, vaqtda tugaydi va hokazo.

To‘g‘rilangan kuchlanish (tok) o‘rtacha qiymati quyidagicha aniqlanadi:

yoki

Uch fazali sxemada to‘g‘rilangan tokning pulsatsiyalanish chuqurligi bir fazalidagiga nisbatan ancha kamdir. To‘g‘rilash koeffitsiyenti, ya’ni chiqishdagi to‘g‘rilangan U_to‘g‘ U_o‘r kuchlanishning kirishdagi kuchlanish U ning effektiv qiymatiga nisbati to‘g‘rilagichning fazalar soni ortishi bilan ortib boradi va fazalar soni m   bo‘lganida K_to‘g‘  1,41 bo‘ladi. Demak, ideal holatda to‘g‘rilangan kuchlanishning o‘rtacha qiymati berilgan o‘zgaruvchan kuchlanish amplitudasiga tengdir.
Uch fazali ko‘prik sxemada (uch fazali ikki taktli to‘g‘rilagichning A.N.Larionov sxemasida) uch fazali o‘zgaruvchan tokning to‘g‘rilash jarayonini ko‘rib chiqamiz. Agar VD₁ ...VD₆ diodlarning tok o‘tkazayotgandagi qarshiliklari hisobga olinmasa, R_i ning uchlaridagi kuchlanish uch fazali sistemaning liniya kuchlanishiga teng bo‘ladi.
Sxema elementlarining ulanishi U_AB, U_BC, U_CA kuchlanishlarning qiymati musbat bo‘lganida ham, manfiy bo‘lganida ham tokning o‘tishini ta’minlay oladi.
0 dan t₁ gacha bo‘lgan vaqt ichida U_CB  –U_BC kuchlanish eng katta qiymatga ega bo‘ladi va bu kuchlanish ta’sirida tok manbaning C fazasi uchidan , VD₃, R_i va VD₅ orqali B fazaning boshiga o‘tadi.