3 I bob yirtqich qushlarning biologiyasi, sitematikasi

Miqqiy – Falco tinnunculus [Linnaeus, 1758] Miqqiy lochinlar
oilasining vakili. O’zbekistonda keng tarqalgan, Farg’ona vodiysida daraxt,
butalar, jarliklar va qoyalar, imoratlar bor joylarda hamda shaharlarda ham
uchraydi. Ustki patlari qizg’ish-sariq, dumi uzun, qavat-qavat bo’lib, qanotlari
uzun, tirnoqlari qora, “kli-kli” deb yangroq ovoz chiqarib sayraydi. Havoda,
ko’pincha, bir joyda turib, dumini biroz osiltirib, qanotlarini ko’tarib silkinadi.
Miqqiy O’zbekistonga kelib ketuvchi qushlardan sanalib, Afrika va Hindistonda
qishlaydi. Bu qushlar aprelda kelib, uya qura boshlaydi. Miqqiy boshqa
qushlarning inlaridan foydalanadi. Tayyor inlar ichiga cho’p, hashak, chilpindi, jun
va kigiz parchalari, lub tolalari to’playdi. Makiyoni 3 tadan 8 tagacha tuxum
qo’yadi va 28 kun davomida bosib yotadi. Momiq patlar bilan qoplangan jo’jalar
30 kunda uyalarida turadi. Bu davrda xo’rozlari ovqat topib keltirib, makiyoni va
jo’jalarini boqadi.
Makiyoni jo’jalarini parvarish qiladi. Miqqiy past uchib yerdan ovqatini
topadi, kuniga 40-50 g ovqat yeydi. Asosan, qumsichqon, sichqon, ko’rsichqon,
hasharotlardan – chigirtkasimonlar, qo’ng’iz va ninachilar bilan ovqatlanadi.
Kaltakesak va mayda qushlar yoki ularning jo’jalarini ham ovlaydi.
Miqqiy xalq xo’jaligida kemiruvchi va zararkunanda hasharotlarni ko’plab
ovlab foyda keltiradi. Hozirda CITES ning II ilovasiga kiritilgan.
Kuyka, dasht miqqiysi – Falco naumanni [Fleischer, 1818]
Kuyka lochinlar oilasining vakili, erkagining boshi, qanotlari va dumi
ko’kimtir-kulrang, dumida qora yo’li bor, yelkasi jigarrang-qizil, ko’kragi va qorni
qizg’ish-sariq bo’lib, mayda dog’lari bor. Tumshug’i qo’ng’ir, oyoqlari sariq,
tirnog’i esa oq. Makiyoni erkagidan ko’ra ochroq rangli.
Kuyka O’zbekistonda tog’, etaklari va tog’larda, dengiz sathidan 3000 m
balandliklarda ham uchraydi. Kuyka Afrika, Arabistonda va Hindistonda qishlaydi.
Bu qushlar O’zbekistonga aprelda uchib keladi. Pomir oloy tog’ etaklaridagi
cho’llarda o’ljasini poylab, qanotlarini qoqqan kichkinagina qushni tutish unga
qiyin emas.
May oylarida kuykalarning makiyonlari ko’k qarg’a, mayna, jar
qardirg’ochlarning jarliklardan kovlagan uyalariga in quradi. Kuyka o’rtacha 4-5

tadan tuxum qo’yadi. Makiyoni va xo’rozi navbatlashib tuxum bosadi, jo’jalari 28

kunda chiqadi. Bir oydan keyin uchirma bo’ladi.
Kuykalar, asosan, chigirtkalar va boshqa hasharotlar bilan oziqlanib foyda
keltiradi. Bu qushlarni himoya qilish maqsadga muvofiq. O’zbekiston Respublikasi
Qizil kitobi, CITES ning II ilovasi hamda Tabiat va tabiiy resurslarni muhofaza
qilish xalqaro ittifoqining Qizil ro’yxatiga kiritilgan.