|
5 – guruh: V, G, G’ Y, D.
Katta V harfi kichik v harfi shaklida bo`lib, faqato`lchami bilan farq qiladi. Ozidan keyingi harfga ilmoqcha bilan bog`lanadi:
Valijon, Vasila, Voris.
Katta G va G` harflari elyementlarga ajratilmay bir butun shaklda yoziladi. Bu harflar ancha murakkab usulda yoziladi, chunki qo`l soat miliga qarshi harakat qiladi. Bosh g` harfi yozishda har o`stiga ko`ndalang chiziq chiziladi:
G- Go`lnora
G -G`uncha
Katta Y harfi ikki elyementdan iborat. Birinchi elyementi - osti va usti ilmoqli tayoqcha, ikkinchi elyementi -osti ilmoq tugunchalari uzun tayoqchadan iborat. Bu harf ham bir butun shaklda yoziladi.
Y – Yo`lchi, Yo`ldosh.
Katta D bir butun shaklda yoziladi:
Dil.
6 – guruh: T, F, R, B, P.
Katta T va F harflarining ham elyementlari qo`l harakatini tyerib yozilishini talab etadi:
T F o`zidan kyeingi kichik harflarga qo`l harakati uzilmay yoziladi. Chunki ikkinch va uchinchi elyementlar ( ) so`z tugagandan ao`ng qo`yiladi.
Tohir, Fazilat.
Katta R harfining birinchi elyementi alohida , ikkinchi elyementi alohida yoziladi. R- Ra`no
Katta B harfi bir butun shaklda yoziladi. Ikki ko`rinishga ega :
, 2-
Bilol, Barchin
O`zidan kyengi kichik harflarga qo`l harakati uzilmay qo`shiladi
Katta P harfi ikki elyementlardan iborat bo`lib, qo`l harakatini uzib yozishga to`g`ri kyeladi. Kichik harflar bilan yordamchi ulash elyementi orqali q`ol harakatini uzmasdan bog`lab yoziladi:
P –Parpi, Po`lat.
Xulosa
O`zbek tili tarixi mustaqil fan sohasi sifatida o`zbek tilining mohiyati, uning tashkil topishi va rivojlanish bosqichlari to`g`risidagi fandir. Fanning asosiy maqsadi va vazifasi o`zbek tilining tarixiy taraqqiyot yo`lini tahlil va tadqiq etishdan iborat. Qadimgi turkiy til mustaqil fan sohasi sifatida o`zbek tilining mohiyati, uning tashkil topishi va rivojlanish bosqichlari to`g`risidagi fandir. Fanning asosiy maqsadi va vazifasi o`zbek tilining tarixiy taraqqiyot yo`lini tahlil va tadqiq etishdan iborat. O`zbek tili tarixi fani to`rt bo`limni o`z ichiga oladi: Qadimgi turkiy til, eski o`zbek tili va yozuvi, o`zbek tilining tarixiy grammatikasi, o`zbek adabiy tili tarixi. Qadimgi turkiy til kursida 6-10 asrlarda yaratilgan va bizgacha yetib kelgan turli yozma manbalarning lisoniy xususiyatlari, ularning o`rganilish tarixi, grafikasi kabi masalalar o`rganiladi. Qadimgi turkiy yozuv manbalari asosan Turk xoqonligi, Uyg`ur xoqonligi va qirg`iz xoqonligi davrlariga oiddir. Ularning orasida Turk xoqonligi davri manbalari eng salmoqli va hajm jihatidan yiriklari sanaladi. Qadimgi Xitoy manbalarida Turk xoqonligi Tukyu nomi qayd etilgan. Ma`lumki, V —VI asrlarga kelib, O`rta Osiyoda quldorlik tuzumi yemirilib, uning o`rnini feodalizm munosabatlariga asoslangan jamiyat egalladi. Qadimgi Xunnu, Kushan (I —IV asrlar), eftalit —VI asrlar) davlatlari o`rnida 552 yilda yangi qudratli feodal davlat —Turk imperiyasi (yoki Turk xoqonligi) vujudga keldi. Uning hududida Oltoy, Ettisuv, Sharqiy Turkiston, Mo`g`iliston, Markaziy va O`rta Osiyo kabi juda katta o`lkalar birlashgan edi, Chegaralar Koreya va Qora dengiz, Ural—Selenga va O’rxun daryolari edi.X
Ajdodlarimiz yaratgan fonologik yozuvga asoslangan alifbolar taraqqiyoti uzoq tarixga ega. So‘nggi yillarda turkiy yozuv va uning tarixiga doir yangi ma’lumotlar va yangicha qarashlar yuzaga kelishi turkiy-run yozuvi haqidagi an’analarga o‘zgarishlar kiritmoqda. Bunga XX asrning 60-70 yillarida turli tadqiqotlar asosida, xususan, arxeologik izlanishlar tufayli yuzaga kelgan yangi ma’lumotlar sabab bo‘lmoqda. Xususan bunday tarixiy ashyo Olmaotadan 50 kilometr sharqda, Issiq daryosi sohilida, 1970 yilda olib borilgan arxeologik izlanishlar natijasida topilgan. Bitik tepalikdagi qabrdan chiqqan kumush ko‘zachada yozilgan. Olimlar ushbu bitikni qadimgi turkiy-run yozuviga o‘xshatib, Markaziy Osiyo turkiy-run yozuvi deb qarashgan. Bu yozuvni miloddan avvalgi V-IV asrlarga xos deb, «Issiq yozuvi» yoki «Issiq qo‘rg‘oni yozuvi» nomi bilan atashgan va ilm-fanda shu nomlar bilan mashhur bo‘ldi.
O‘zbek yozuvshunos olimlari Nasimxon Rahmonov, Boqijon Matboboyevlarning «O‘zbekistonning ko‘hna turkiy-run yozuvlari» nomli ilmiy-ommabop risolasida O‘zbekistondan 20 dan ortiq turkiy-run yozuvidagi matn parchalarining topilishi bilan ularning jahon ilm-faniga ma’lum bo‘lishi, mashhur sharqshunos, yozuvshunos olimlarning diqqatini jalb etishi va ilmiy jihatdan talqin qilinishi haqida muhim ma’lumotlar keltirilgan.
Bunday bitiklarning O‘rxun-Yenisey yozuviga o‘xshashligi, til xususiyatlarining ilmiy jihatdan asoslab o‘rganilishi natijalariga qarab, turkiy-run yozuvlarining qadimiy vatani bugungi O‘zbekiston ekanligi ta’kidlangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
