3 I bob. Adabiyotlar sharhi

2. Analitik reaksiya va reagent haqida tushuncha

Biror tashqi belgi – cho‘kma yoki gaz ajralishi, cho‘kmani erishi, rang o‘zgarishi kabi tashqi samara bilan boradigan reaksiyalar analitik reaksiya deyiladi.

Eritmadan izlanuvchi ionni ochish uchun ishlatiladigan reaktiv – reagent deb ataladi. Reagentlar (reaksiyalar) uch turga bo‘linadi:

1. 
   Spetsifik (maxsus) reagent murakkab aralashmadagi faqat bitta iongagina xos tashqi samara beradi – NH₄⁺ + OH^- → H₂O + NH₃↑
   
2. 
   Selektiv reagent (yoki reaksiya) tashqi belgisi, xalaqit beruvchi ionlar bo‘lmaganda, ayrim ionlargagina xos bo‘ladi
   

2Ag⁺+ CrO₄^3- → 2Ag₂CrO₄↓ to‘qsariq (Ba²⁺, Pb²⁺, Sr⁺² lar) uchun sariq cho‘kma

v) Guruh reagenti (reaksiya)ning tashqi belgisi ionlar guruxi uchun bir xil bo‘ladi. Aq⁺, Hq₂²⁺, Pb²⁺ kationlar guruhi xlorid ionlar bilan bir xil oq rangli cho‘kma hosil qiladi.

Tozaligiga ko‘ra reagentlar 6 turga bo‘lingan

1-jadval

№	Reagent	Belgisi	Ifloslikni foiz miqdori
1.	Texnik	“t”	1
2.	Tozalangan	“o”	0,1
3.	Toza	“ch”	0,01
4.	Tahlil uchun toza	“ch.d.a”	0,001
5.	Kimyoviy toza	“x.ch”	0,001
6.	Juda toza	“osobo chist”	10^-4 – 10^-5

3. Tahlil turlarining tasnifi

I. Analitik kimyoda maqsadga ko‘ra moddalarni element, funksional, molekulyar va fazoviy xolatlari tahlil etiladi:

Element tahlilda – moddaning tarkibida qanaqa elementlar va qanday nisbatlarda borligi aniqlanadi.

Funksional tahlilda – turli funksional guruxlar amino–NH₂, nitrito– NO₂^-, karbonil C=O, karboksil COOH, gidroksil ОН va boshqa guruxlar borliga aniqlanadi.

Molekulyar tahlilda – murakkab modda (ashyo)ning molekulyar tarkibi aniqlanadi.

Fazoviy tahlilda – tahlil etilayotgan tizimni fazoviy tarkibi (qattiq, suyuq, gaz, kristall, amorf) qismlari ochiladi va aniqlanadi.

Farmatsevtik tahlilda dori vositalari sifat va miqdoriy tarkibi; farmakopeya usullari ya’ni Davlat tomonidan tasdiqlangan Farmakopeya maqolalari – umumdavlat standartlar to‘plamida keltirilgan analitik reaksiyalar vasitasida, nazorat etiladi. Farmakopeya maqolasi ishlab chiqilmagan biror dori ishlab chiqorishga tavsiya etilmaydi [8].

2. 
   Tahlil uchun olingan namuna massasi (eritma xajmi)ga ko‘ra tahlilni quyidagi turlari mavjud
   

2-jadval

№	Tahlil usuli	Massa, g	Xajmi ml
1.	Gramm (makro-usul)	1 – 10	10 – 100
2.	Detsi-santi gramm (yarim-mikro)	0,05 – 0,5	1 – 10
3.	Milli mikrogramm (mikro usul)	10^-3 – 10^-6	10^-1 – 10^-4
4.	Mikro-nonogramm tahlil (ultramikro usul)	10^-6 – 10^-9	10^-4 – 10^-6

2. 
   Analitik reaksiyani bajarish uslubiga ko‘ra:
   

1.Quruq usul: – quruq tuzlarda bajariladi

1. 
   Alangani bo‘yalish reaksiyasi: Na⁺ – cariq, Sr²⁺ – qizil, K⁺ – binafsha
   

ranglarga alangani bo‘yaydi.

2. 
   Quruq tuzlarni tuyish (ezish)
   

FeCl₃ + 3NH₄NCS → 3NH₄Cl + Fe(NCS)₃ qizil v) Tuzlarni cho‘g‘latib dur xosil qilish

3NaNH₄HPO₄ + 2Cr(OH)₃ t˚ → Na₃PO₄ · CrPO₄ yashil yoqut 2.Xo‘l usulda tuzlarni suvdagi eritmalari o‘zaro ta’sir etiladi:

BaCl₂ + Na₂CO₃ → 2NaCl + BaCO₃ ↓ oq

↓BaCO₃ + 2CH₃COOH → Ba(CH₃COO)₂ + H₂CO₃

NaHCO₃ + CH₃COOH → CH₃COONa + H₂O + CO₂↑

och xavorang CuSO₄ + 4NH₄ON → 4H₂O + [Cu(NH₃)₄] SO₄ yorqin ko‘k Tahlilni tomchi, mikrokristalloskopik va boshqa usullari ham mavjud.

IV. Reaksiyalarni bajarish tartibiga ko‘ra:

1. 
   Tizimli tahlilda – guruh reagenti ta’sirida murakkab aralashma ionlarning ayrim guruhlariga ajratib, so‘ngra ma’lum izchillik, tartibda ochiladi.
   
2. 
   Karsli tahlilda – izlanayotgan ion eritmaning ayrim bir ulushi (qismidan) maxsus yoki selektiv reagent vositasida istalgan tartibda ochiladi.