3 I bob. Adabiyotlar sharhi

4. Analitik reaksiyaning sezgirligi

Reagent analitik samara berishi uchun kifoya etadigan ochiluvchi ionning minimal (eng kichik) konsentratsiyasi analitik reaksiyaning sezgirligi deyiladi.

Masalan: 1g K⁺ ionni 13000ml (13l) suvdagi eritmasi 2-3 tomchisiga 1 tomchi natriy geksanitrokobaltat tomizilsa sariq cho‘kma xosil bo‘ladi (1 :

13000)

2K⁺ + Na⁺ + [Co(NO₂)₆]³⁺ → K₂Na[Co(NO₂)₆]↓ sariq bundanda suyultirilgan eritmada analitik samara kuzatilmaydi.

K⁺ ionini uzum kislotasining nordan tuzi eritmasi bilan ochish K⁺ ionini konsentratsiyasi 13 barovar ko‘p ya’ni 1000ml suvda 1g K⁺ mavjud bulganda ham, analitik samara, oq cho‘kma xosil bo‘ladi, undan kichak

konsentratsiyada analitik samara kuzatilmaydi

K⁺ + HC₄H₄O₆^- → KHC₄H₄O₆^- ↓ 1 : 1000

Binobarin birinchi reaksiya ikkinchisiga nisbatan 13 marta sezgir. Analitik reaksiyaning sezgirligi uzviy bog’langan to’rt o’lchamlarda ifodalanadi.

1. 
   Ochish minimum – m (mkg) chegaraviy suyultirilgan eritmaning minimal hajmida ochilishi mumkin bo’lgan modda (ion)ning mikrogrammlarda ifodalangan minimal massasi (1mkg = 10^-6 g).
   
2. 
   Minimal xajm V_min – chegaraviy suyultirilgan eritmaning analitik samara kuzatilishiga kifoya etadigan eng kichik hajmi.
   
3. 
   Chegaraviy konsentratsiya, C_lim – ayni reaksiya bilan ochilishi mumkin bo’lgan ionning g/sm³ birlikda ifodalangan eng kichik konsentratsiyasi.
   
4. 
   Suyultirish chegarasi, W - tarkibida bir gramm ochiluvchi ion tutgan, chegaraviy suyultirilgan, eritmaning maksimal hajmi, sm³/g birlikda ifodalanadi C_lim = 1/W.
   

Analitik reaksiyaning to’rtta o’lchami o’zaro quyidagicha bog’langan: m = C_lim · V_min · 10⁶ = V_min · 10⁶/W

Masala: Ammoniy NH₄⁺ kationini spetsifik reaksiyasi tarkibida 2,5·10^-3 mkg NH₄⁺ bo’lgan bir tomchi, ya‟ni 0,05 ml, eritmada analitik samara beradi (ishqor ta‟sir etilsa ammiak ajraladi). Reaksiyani chegaraviy C_lim konsentratsiyasini va suyultirish chegarasi W hisoblang.

Echish: C_lim = m/V_min · 10⁶ = 2,5 · 10^-3/0,05 · 10⁶ = 5 · 10^-8 g/sm³

W = 1/C_lim = 1/5 · 10^-8 g/sm³ = 1 : 2.000.000 ml YOki W = 1g (NH₄⁺) : 2000 litrda

Analitik reaksiyaning samarasiga ta‟sir etuvchi omillar

Analitik reaksiya samarasiga xarorat, muhit, halaqit beruvchi ionni niqoblovchi moddalar ta‟sir etadi.

Misol: 1) K⁺ + HC₄H₄O₆^- → KHC₄H₄O₆ ↓ reaksiyasida, neytral muxitda, probirka devorlarini ichki tomonidan shisha tayoqcha bilan ishqalab, sovutilgandagina tegishli samara, oq kristall cho’kma, hosil bo’ladi.

2) K⁺ kationini natriy kobaltinitrit bilan ochishda, o’xshash samara bergani sababli, xalaqit beruvchi NH₄⁺ kationini niqoblash formalin ta‟sirida xosil bo’lgan kislotani soda bilan neytrallab bajariladi

4NH₄Cl + 6CH₂O → (CH₂)₆N₄ + 4HCl + 6H₂O

4HCl + 2Na₂SO₃ → 4NaCl + 2H₂O + 2SO₂