3. Hisob-kitob schyoti bo‘yicha muomalalar hisobi

badallari haqidagi e’lon bilan Hisob-kitobschyotiga nakd pullar topshirilganligi rasmiylashtiriladi. Ushbu hujjat bir nusxada tuldiriladi va unda to‘lanadigan pulning xosil bulish manbai kursatiladi. Bank qabul qilingan pulga kassirga kvitantsiya beradi, u buxgalteriyada kassa chiqim orderini tuzish va kassa bo‘yicha pul mablag‘larini hisobdan chikarish uchun asos vazifasini o‘taydi. Hisob-kitobschyotidagi barcha o‘zgarishlar haqida bank o‘z mijozini Hisob-kitobschyotidan ko‘chirmalar berish orkdli xabardor qiladi
Bank ko‘chirmalarida Hisob-kitobschyotiga mablag‘larning tushishi va undan hisobdan chikarilishi, kun boshi va oxiri uchun undagi mablag qoldikdari kursatiladi.

__________________________bo‘yicha hisob-kitobvarag‘idan bank ko‘chirmasi

(korxona)
200 yil «____________»___________________uchun

Sana	Hujjat rakami	Bankning o‘zaro bog-lanuvchi hisob-varagi	Muoma la kodi	Bank belgisi	Korxona Hisob-kitobvaragi	D-t	K-t	Qoldik	O‘zaro boglav hisob-varakl belgila! (korxon: buxgalteriya kuyilad]
		Jami oborot lar

Korxona buxgalteriyasi ko‘chirmaga ilova qilingan Hisob-kitobva to‘lov xuj bo‘yicha har kaysi ko‘chirmaning tugriligini xamda tushgan va hisobdan chikarilgan summalarning mosligini tekshiradi. Xato topilgan takdirda korxona bu haqda bank muas ko‘chirma olinganidan sung 10 kundan kechikmay xabar qiladi.

Korxonaning Hisob-kitobschyotidagi O‘zbekistan Respublikasi milliy valyu pul mablag‘larining miqdori va harakatini hisobga olish uchun 5110-«Hisob-kito aktiv pul hisobvaragidan foydalaniladi. 5110-hisobvaraq. debeti bo‘yicha tushumla bog‘liq. ravishda turli hisobvaraqlar kreditidan Hisob-kitobvaragiga mabla tushishi bo‘yicha xo‘jalik muomalalari, 5110-hisobvarak krediti bo‘yicha esa har; nima maksadda qilinganligiga ko‘ra Hisob-kitobvaragi turli hisobvarakdar mablag l arni hisobdan chikarish bo‘yicha xo‘jalik muomalalari aks ettiriladi.

№	Xo‘jalik muomalalarining mazmuni	Hisobvararqlar korrespondentsiyasi		Yozuvlarni asdiqlovchi hujjatlar
		Debet	Kredit
1	Mahsulot, ish va xizmatlarning sotilishidan olingan tushumlarning kirim qilinishi	5110	4010	Hisob-kitobschyotidan ko‘chirma
2	Asosiy vositalar va boshka aktivlarning sotilishidan tushgan tushumlarning kelib tushishi	5110	4010	hisob-kitrb schyotidan ko‘chirma
3	Kassadan nakd pulning Hisob-kitobschyotiga qaytarilishi	5110	5010	topshirish e’loni va Hisob-kitobschyotidan ko‘chirma
4	Bankdan kassaga pul mablag‘larining kelib tushishi (mehnat haqi, Nafaka, mukofotlar va boshkalar uchun	5010	5110	Hisob-kitobschyotidan ko‘chirma va pul cheklari
5	Byudjetga hisoblangan to‘lovlar bo‘yicha qarzdorlik summalarining o‘tkazilishi	6410	5110	to‘lov topshiriqnomasi, inkasso va Hisob-kitobschyotidan ko‘chirma
6	Mol yetkazib beruvchilarga sotib olingan TMZlar qiymatining tulanishi	6010	5110	to‘lov topshiriqnomasi, Hisob-kitobschyotidan ko‘chirma

Buxgalteriya hisobining jurnal-order shaklidagi korxonaning Hisob-kitobschyoti muomalalari 2-jurnal-orderda va 2-qaydnomada aks ettiriladi. Ko‘rsatilgan registrlarni yozuvlar qat’iy xronologik tartibda Hisob-kitobschyotlari bo‘yicha tekshirilgan va ishlov berilgan ko‘chirmalar va ularga ilova qilingan pul xdsob-kitob hujjatlari asosida amalga oshiriladi.


2-jurnal-order 2009 yilning oyi uchun
5110-«Hisob-kitob schyoti»ning kreditidan quyidagi hisobvaraqlarning debetiga

Sana			Debetlanuvchi Hisobvaraqlar								Jami
	5010	5510	5610	6010	6410	6520		6720
Jami

2-qaydnoma 2009 yilning oyi uchun
5110-«Hisob-kitob schyoti»ning debetidan quyidagi hisobvaraqlarning kreditiga

Sana	Kreditlanuvchi hisobvaraqlar						Jami
	J-o№	J-o№		J-o№	J-o№	J-o №
	2810	5010	5510	6720	6810	va xokazo
Jami

4. Banklarda ochilgan maxsus hisobvaraqlarda bajariladigan pul muomalalarining hisobi
Korxonalarning maxsus hisobvaraqdaridagi pul muomalalarining hisobi 5500-«Banklardagi maxsus hisobvaraqlar» hisobvarag‘ida yuritiladi. Mazkur hisobvaraq mamlakatimiz xududida va undan taishcharida akkreditivlar, chek daftarchalari, boshqa to‘lov hujjatlari kurinishida (veksellardan tashqari), joriy, alohida va boishcha maxsus hisobvaraqlarda turgan milliy hamda xorijiy valyutadagi pul mablag‘lari va ularning xdrakati to‘g‘risidagi, shuningdek aniq maksadlar uchun moliyalash mablag‘lari (tushumlari)ning alohida saqlanadigan qismi harakati haqidagi ma’lumotlarni umumlashtirishga muljallangan. Banklardagi maxsus hisobvaraqlarni hisobga olish uchun quyidagi hisobvaraqlar ochilishi mumkin:
5510-«Akkreditivlar»
5520-«Chek daftarchalari»
5530-«Boshkd maxsus schyotlar».
5510-«Akkreditivlar» hisobvarag‘ida akkreditivlarda turgan mablag‘lar xdrak hisobga olinadi. Akkreditiv shaklida hisob-kitob qilish tartibi Markaziy bank koi larida belgilab kuyilgan.
Akkreditiv bankning shartli pul majburiyatnomasi bulib, bank bu hujjatni mijozning topshirigiga ko‘ra shartnoma bo‘yicha uning kontragentiga beradi. Bu shartnom ko‘ra akkreditiv ochgan bank (emitent bank) mahsulot etkazib beruvchiga pul to‘lashi yohud shunday to‘lovlar o‘tkazish uchun boshqa bankka vakolat berishi mumkin. Bunda mijoz akkreditivda ko‘zda tutilgan hujjatlarni taqdim etishi va akkreditivning boshka talablarini bajarishi shart kilib quyiladi.
Akkreditivlarning quyidagi turlari ochilishi mumkin:

• 
  krplangan (deponentlangan) yoki krplanmagan (kafolatlangan);
  
• 
  qaytarib olinadigan yoki kaytarib olinmaydigan.
  

Agar akkreditiv ochilayotgan vaqtda emitent bank to‘lovchining o‘z mablag‘larini yoki unga berilgan kreditni emitent bank majburiyatlari amal qiladigan butun muddatga «Akkreditivlar» degan alohida balans hisobvarag‘iga quyish uchun mahsulot etkazib beruvchi banki (ijrochi bank) ixtiyoriga utkazsa, bu koplangan (deponentlangan) akkreditiv hisob lanadi. Banklar orasida korrespondentlik munosabatlari urnatilgan hollarda koplanmagan (kafolatlangan) akkreditiv ijrochi bankda unga emitent bankning ijrochi bankdagi hisobvarag‘idan butun akkreditiv summasini chiqarib olish huquqini berish yuli bilan ochilishi mumkin. Har bir akkreditivda u kaytarib olinadigan yoki kaytarib olinmaydigan shakldaligi aniq ko‘rsatilishi kerak Agar shunday ko‘rsatma bulmasa, akkreditiv kaytarib olinadigan deb hisoblanadi. Ko‘paytarib olinmaydigan akkreditiv uning asosida pul oladigan mahsulot etkazib beruvchining roziligisiz o‘zgartirilishi yoki bekor qilinishi mumkin emas. Akkreditiv faqat bitta mahsulot etkazib beruvchi bilan hisob-kitob kilish uchun ochilishi mumkin.
Akkreditiv amal qiladigan muddat va hisob-kitob qilish tartibi to‘lovchi bilan mahsulot etkazib beruvchi o‘rtasidagi shartnomada belgilab kuyiladi. Shartnomada quyidagi ma’lumotlar ko‘rsatilishi zarur:

• 
  emitent bank nomi;
  
• 
  akkreditiv turi va uni ijro etish usuli;
  
• 
  akkreditiv ochilgani to‘g‘risida maxeulot etkazib beruvchiga xabar qilish usuli;
  
• 
  akkreditiv bo‘yicha pul olish uchun mahsulot etkazib beruvchi taqdim etadigan
  hujjatlarning to‘liq ruyxati va aniq tavsifi;
  
• 
  tovar junatilgandan keyin hujjatlarni taqdim etish muddati hamda ularni
  rasmiylashtirishga doyr talablar;
  
• 
  boshqa zarur hujjatlar va shartlar.
  

Emitent kafolatlangan akkreditivlarni haridor bilan kelishuvga ko‘ra va boshka o‘rnatilgan korrespondentlik munosabatlari shartlariga muvofiq ochadi.
Ma’lumot etkazib beruvchining banki bunday akkreditivlarni belgilangan tartibda ijro etadi.
Akkreditiv ochmokchi bo‘lgan to‘lovchi o‘ziga xizmat ko‘rsatuvchi bankka (emitent bank-akkreditiv uchun elektron ariza beradi. Bu arizada to‘lovchi quyidagilarni ko‘rsatishi
akkreditiv ochish uchun asos bo‘lgan shartnoma raqami
akkreditiv amal qiladigan muddat (akkreditiv yopiladigan kun va oy);
mahsulot etkazib beruvchining nomi;
akkreditivni ijro etuvchi bank nomi;
akkreditiv ijro etiladigan joy;
akkreditiv turi va unga doir zarur ma’lumotlar;
akkreditiv qanday tovarlar yuklab junatish (xizmatlar ko‘rsatish) uchun ochilayotgan tovarlar yuklab junatish (xizmatlar ko‘rsatish) muddati;
akkreditiv summasi;
akkreditivni amalga oshirish usuli.
Elektron to‘lov hujjatini to‘g‘ri rasmiylashtirish uchun to‘lovchilar mahsulot etkazib beruvchidan akkreditiv bo‘yicha uning nomiga ochilgan hisobvaraq rao‘amini aniqlab olishlari kerak Akkreditiv ochish to‘g‘risidagi ariza akkreditiv shartlarini bajarish uchun to‘lovchi bankiga zarur miqdordagi nusxalarda taqdim etiladi. Bank muassasasiga kelib tushgan akkreditivlar hisobini yuritish uchun to‘lovchi bankida puli to‘lanadigan akkre-ditivlar» degan balansdan tasho‘ari xo‘isobvarak ochiladi. Ijroga kabul shchlingan akkre-ditiv maxsus shakldagi daftarda ruyxatga olinadi. Unda sana, tartib rakami, mahsulot etkazib beruvchining nomi, akkreditiv muddati va summa ko‘rsatiladi. Akkreditivga o‘tkazish daftarda ruyxatga olingan tartib radami beriladi.
Korxonalarda pul mablag‘lari akkreditivga kiritilishi 5510-Akkreditivlar» Hisobaragi debetida xo‘amda 5110-«Hisob-kitobschyota», 5210-«Valyuta schyoti», 6810-«Qisqa muddatli kreditlar» hisobvaraqdari va shunga uxshash boshqa Hisobvaradlarning kredit qismida aks ettiriladi.
5510-«Akkreditivlar» hisobvarag‘i bo‘yicha hisobga olingan akkreditivdagi mablag‘lar ulardan foydalanilishiga qarab (bank bergan ko‘chirmalarga muvofiq), odatda, 6010-Mahsulot etkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan schyotlar» hisobvarag‘i debetiga o‘tkazib boriladi. Akkreditivlardagi foydalanilmagan mablag‘larni bank ular olingan hisobvaraqda tiklagandan keyin bu summalar 5510-«Akkreditivlar» hisobvarag‘i kreditida 5110-«Hisob-kitob schyoti» yoki 5210-«Valyuta schyoti» hisobvaraqdari bilan korrespondentsiyada aks ettiriladi. 5510-«Akkreditivlar» xo‘isobvaragiga doyr tahliliy hisob korxona ochgan xo‘ar bir akkreditiv bo‘yicha yuritiladi. 5520-«Chek daftarchalari» hisobvaragida chek daftarchalarida turgan mablag‘lar harakati hisobga olinadi. Cheklar bilan hisob-kitob qilish tartibi Markaziy bank chiqargan qoidalarda belgilab kuyilgan.