Amaliyot printsipiga ko'ra giroskoplarning asosiy ikki turi:
mexanik giroskoplar,
optik giroskoplar.
Mexanik giroskoplar orasida alohida ajralib turadi aylanadigan giroskop- aylanish o'qi kosmosdagi orientatsiyani erkin o'zgartira oladigan tez aylanadigan qattiq jism (rotor). Bunday holda, giroskopning aylanish tezligi uning aylanish o'qining aylanish tezligidan sezilarli darajada oshadi. Bunday giroskopning asosiy xususiyati unga ta'sir qiluvchi tashqi kuch momentlari bo'lmaganda kosmosda aylanish o'qining doimiy yo'nalishini saqlab turish va tashqi kuch momentlarining ta'siriga samarali qarshilik ko'rsatish qobiliyatidir. Bu xususiyat, asosan, giroskopning o'z aylanishining burchak tezligining qiymati bilan belgilanadi.Bu xususiyat birinchi marta G.da Fuko tomonidan Yerning aylanishini eksperimental namoyish qilish uchun ishlatilgan. Aynan shu namoyish tufayli giroskop o'z nomini yunoncha "aylanish", "kuzataman" so'zlaridan oldi.
Vibratsiyali giroskoplar - bu taglik aylanayotganda tebranishlar tekisligini saqlaydigan qurilmalar. Ushbu turdagi giroskop aylanuvchi giroskop bilan solishtirganda ancha sodda va arzonroqdir. Xorijiy adabiyotlarda "Koriolis vibratsiyali giroskoplar" atamasi ham qo'llaniladi - chunki ularning ishlash printsipi aylanuvchi giroskoplarda bo'lgani kabi Koriolis kuchining ta'siriga asoslangan.
Masalan, tebranish giroskoplari Segway elektr skuterining egilish o'lchov tizimida qo'llaniladi. Tizim beshta tebranish giroskopidan iborat bo'lib, ularning ma'lumotlari ikkita mikroprotsessor tomonidan qayta ishlanadi.
Optik giroskoplar
Ular optik tolali va lazerli giroskoplarga bo'linadi. Ishlash printsipi 1913 yilda kashf etilgan Sanyak effektiga asoslangan. Nazariy jihatdan SRT yordamida tushuntiriladi. SRT ga ko'ra, yorug'lik tezligi har qanday inertial sanoq sistemasida doimiydir. Inertial bo'lmagan tizimda u c dan farq qilishi mumkin. Qurilmaning aylanish yo'nalishi bo'yicha va aylanish yo'nalishiga qarshi yorug'lik nurini yuborganda, nurlarning kelish vaqtidagi farq (interferometr tomonidan aniqlanadi) nurlarning optik yo'llaridagi farqni topishga imkon beradi. inertial mos yozuvlar tizimida va, natijada, nurning o'tishi paytida qurilmaning burchakli aylanish miqdori. Ta'sirning kattaligi interferometrning aylanish burchak tezligiga va interferometrda yorug'lik to'lqinlarining tarqalishi bilan qoplangan maydonga to'g'ridan-to'g'ri proportsionaldir:
Bu erda turli yo'nalishlarda chiqarilgan nurlarning kelish vaqtlari farqi, kontur maydoni, giroskopning burchak tezligi. Qiymat juda kichik bo'lgani uchun uni passiv interferometrlar yordamida to'g'ridan-to'g'ri o'lchash faqat tola uzunligi 500-1000 m bo'lgan optik tolali giroskoplarda mumkin.Lazerli giroskopning aylanuvchi halqali interferometrida fazalar siljishini o'lchash mumkin.
Simmеtriya o’qi atrofida katta tеzlikda aylana oluvchi og’ir simmеtrik jism giroskop dеyiladi. Tеkislikiga tik utkazilgan uq atrofida tеz aylana oladigan disk giroskopga misol buladi. (Masalan, pildiroq, stanok qiskichi va x.k.) Tеxnik giroskoplar uchta erkin burilish o’qiga ega. Ulardan biri bosh inеrtsiya o’qi (simmеtriya o’qi) bulib u uzining fazodagi vaziyatini boshka tashqi kuchlar ta'sir qilmagan xollarda uzgartirmaydi. Bunday giroskop erkin giroskoplar dеb ataladi. Uning sopidan ushlab, giroskopni gorizontal va vеrtikal tеkislikda burilsa aylanish o’qining fazodagi yunalishi uzgarishsiz koladi.
M= dL / dt (1) ga asosan giroskopga uning massalar markaziga nisbatan kuch momеnti noldan fark kiluvchi tashki kuchlar ta'sir kilganda erkin uq uz yunalishini uzgartiradi. Giroskopni aylanish o’qi gorizontal . Uni pastga burmoqchi bulsak giroskop yon tomonga buriladi. Bu xodisa giroskopik effеkt dеyiladi. Buni tushunish uchun aylanma xarakat dinamikasi asosiy tеnglamasi ( yukoridagi ) dan foydalaniladi. Giroskopni АА1 aylanish uki . Uni uchiga pastga karab F kuch ta'sir kilsin. Bu kuchni massa markazi 0 ga nisbatan M momеnti VV' uq buylab yunaladi. dt vaqt ichida giroskop impulsining momеnti dl=M dt ortirma oladi. Bu vеktor M bilan bir xil yunalishga ega ya'ni boshlangich paytdagi L0 impuls momеntiga tik buladi. Giroskopning impuls momеnti L=L0 + dL bulib koladi va natijada giroskop ukining kеyingi yunalishi xam L yunalishi bilan mos kеladi.
