5.1. Умумий тушунчалар
Саноат технологияларида ишлатиладиган абсорбция, экстракция («сую³лик - сую³лик», «³атти³ технология жисм – сую³лик системаларида), адсорбция, ³уритиш, кристалланишларда масса алмашиниш жараёнлари содир б´лади.
Абсорбция – бу газ аралашмасидан бирор модданинг сую³ фазага селектив равишда ютилиш жараёнидир. Яъни, бу жараенда модда бу² ёки газ фазадан сую³ фазага ´тишини кузатишимиз мумкин.
Моддани ´зига ютувчи фаза абсорбент деб номланади. Абсорбция 2 хил б´лади: физик абсорбция – бу газнинг сую³ликда оддий ютилиши; хемосорбция - бу газнинг сую³ликда ютилиши даврида кимёвий бирикма µосил б´лиши.
Абсорбцияга тескари жараён, яъни ютилган компонентларни сую³ликдан ажратиб олиш десорбция деб аталади.
Сую³ликларни µайдаш ва ректификация – бу сую³ ва бу² фазалар орасида компонентлар ´заро модда алмашиниш й´ли билан сую³ аралашмаларни компонентларга ажратиш жараёнидир. Ушбу жараён исси³лик таъсирида олиб борилиб, компонентларнинг ³айнаш температураси µар хил б´лишига асосланади. Бу жараён 2 хил б´лади: оддий µайдаш (дистиллаш) ва мураккаб µайдаш (ректификация). Шу алоµида таъкидлаш керакли, бунда модда сую³ фазадан бу²га ва бу²дан сую³ фазага ´тади
Экстракция – бу эритма ёки ³атти³ жисмдан эритувчи ёрдамида бир ёки бир неча компонент ажратиб олиш жараёнидир («сую³лик-сую³лик» системасида фаол компонент бир сую³ фазадан иккинчисига ´тади. «£атти³ жисм – сую³лик» системасида модда ³атти³ жисмдан сую³ фазага ´тади. Бундай системада компонентнинг сую³ фазага ´тиши эритиш жараёни деб номланади.
Адсорбция – бу газ, бу² ёки сую³ аралашмалардан бир ёки бир неча компонентларни ³атти³, ²овакли жисм билан ютилиш жараёнидир. Жуда катта фаол юзага эга ³атти³ жисмлар адсорбентлар деб аталади. Ушбу жараён саноатнинг турли соµаларида ишлатилади ва газ, бу² ёки сую³ аралашмалардан у ёки бу компонентни ажратиб олиш учун хизмат ³илади.
Адсорбция жараёнида сую³ ёки газ фазадаги компонент ³атти³ жисмга ´тади.
£уритиш – бу ³атти³ материаллар таркибидаги намликни бу² шаклида ажратиб олиш жараёнидир. Ушбу жараёнда фаол компонент - намлик ³атти³ фазадан газ ёки бу² фазасига ´тади.
Кристалланиш – бу сую³ эритмалар таркибидаги ³атти³ фазани кристалл шаклида ажратиб олиш жараёнидир. Ушбу жараёнда сую³ фазадан модданинг ³атти³ фазага ´тиши р´й беради.
Ю³орида келтирилган жараёнлардан к´риниб турибдики, уларнинг µаммаси учун бир фазадан иккинчисига масса ´тиши ёки масса ´тказиш хос.
Модданинг бир фазадан иккинчига, ажратиб турувчи юза ор³али ´тиши масса ´тказиш жараёни деб номланади.
Бир фаза ичида, фазадан ажратиб турувчи юза ёки ажратиб турувчи юзадан фазага модданинг ´тишига масса бериш жараёни дейилади.
Do'stlaringiz bilan baham: |