3. 1- маъруза. Ўзароалмашинувчанлик мазмуни. Режа: Ўзароалмашувчанлик тушунчаси ва уни ахамияти. Ўзароалмашувчанлик турлари

TD = ES – EI = +0,062 – 0,025 = 0,037 mm

dn =40mm; dmax = 40,0mm dmin = 39,938mm

es = 0 mm; ei = -0,062

Td = es– ei = 0 – (- 0,062) = 0,062 mm

Dn =40mm; Dmax = 40,062mm Dmin = 40,025mm

ES = +0,062 mm; EI = 0,025

ЕS = Dmax – Dн EI = Dmin – Dн; TD = ES – EI

es = dmax – dн ei = dmin – dн Td = es – ei

Nol chizig’i — nominal ōlchamni belgilaydi.

musbat og’ishlar tepaga, manfiy og’ishlar – pastga qarab qōyildi.

Joizlik maydoni —joizlik qiymati va uning nol chizig’iga nisbatan joylashishi bilan aniqlanadi.

11

0

ES

Dmin

Dmax

EI

Dн

ES

EI

TD

0

Dmax

Dmin

EI

ES

Dн

+0,062

12

0

ǿ40,0

+0,025

EI= - 0,062

F8

h6

0

4. Ōtqazish tushunchasi. Ōtqazishlar turlari

Tirqish S – teshik va val ōlchamlarinig musbat ayirmasi bōlib, detallarni bir biriga nisbatan silg’ishini

ta’minlaydi.

Tirqishli ōtqazishlar birikmada tirqishni ta’minlaydi (teshikning joizlik maydoni val joizlik maydonidan teparoq joylashadi).

13

Ōtqazish deb ikkita detalni birikish xususiyatiga aytiladi va u birikmada hosil bōlgan tirqish va tarangliklar qiymati bilan belgilanadi.

Ōtqazish ikkita detalning bir biriga nisbatan silg’ish erkinligini

yoki silg’ishga qarshilik darajasini tavsiflaydi.

Ōtqazishlar uch xil bōladi: tirqishli, tarangli va oraliq ōtqazishlar.

Taranglik N – val va teshikning yig’ishdan oldingi ōlchamlarining musbat ayirmasi. Taranglik detallar yig’ilganidan keyin ularning qōzg’almasligini ta’minlaydi.

14

Tarangli ōtqazishlar

birikmada taranglikni

ta’minlaydi (teshikning joizlik maydoni val joizlik maydonidan pastroq joylashadi).

Ōralik ōtqazishda ham tirqish, ham taranlik hosil bōlishi mumkin (teshik va val joizlik maydonlari qisman yoki tōliq kesishadi)

Ōralik ōtqazishlar tez-tez yig’ish-sochish jarayonlar bōlib turadigan birikmalar uchun va detallar ōqdoshligiga yuqori talablar qōyilganda qōllaniladi.

Bu ōtqazishlarda detallarni bir biriga qōshimcha maxkamlash lozim.

Tirqishli ōtqazishning joizlik maydoni

0

ES

Smin

Smax

es

Dmin

Dmax

dmax dmin

ei

Dn (dn)

TD

Td

0

EI =0

S max = Dmax - dmin yoki Smax = ES – ei maksimal tirqish

S min = Dmin - dmax yoki Smin = EI – es miniimal tirqish

Sōrt =0,5(Smax + Smin) - ōrtacha tirqish

15

Tarangli ōtqazishning joizlik maydoni

0

ES

Nmax

es

Dmin

dmax

ei dmin

Td

TD

0

Nmin

Dn (dn)

EI =0

Dmax

Nmax = dmax - Dmin yoki Nmax = es - EI maksimal taranglik

Nmin = dmin - Dmax yoki Nmin = ei - ES minimal taranglik

Nōrt =0,5(N max + N min) - ōrtacha taranglik

16

Ōraliq ōtqazishning joizlik maydoni

0

ES

Nmax

es

Dmax

dmin dmax

ei

Smax

Dmin

Td

TD

0

Dn (dn)

Nmax = dmax - Dmin yoki Nmax = es – EI maksimal taranglik

Smax = Dmax - dmin yoki Smax = ES – ei maksimal tirqish Nōrt (Sōrt) =0,5(Nmax + Smax) ōrtacha taranglik yoki tirqish

17

Nazorat savollari

• O’zaroalmasyuvchanlik nima? Uni qanday turlarini bilasiz?
• “Teshik” va “val” terminlarni tushuntirib bering.
• Nominal va chekli ōlchamlar nima?
• Joizlik, joizlik maydoni, nol chizig’i degani nima?
• Ōtqazish tushunchasini ta’riflang. Ōtqazishlar turlari.
• Tiqishli, tarangli, o,raliq ōtqazishlarni joizlik maydonlari.

18