3 – Mavzu: Biosfyera uning vazifalari. Tabiatda moddalarning aylanma harakati Mavzuga doir tayanch iboralar

4.Biosfyerani saqlab qolishning dolzarb masalalari
Biosfyeraning yashash muhiti sifatidagi imkoniyatlari keng va ayni vaqtda cheklangan bo‘lib, undagi barcha tabiiy resurslar va tuzilmalar o‘zaro bog‘liq. Ulardan birining o‘zgarishi, masalan kamayib ketishi, boshqasiga ham ta’sir ko‘rsatadi. SHuning uchun ham hozirgi davrning asosiy ekologik masalalaridan biri biosfyerani biologik tartibga solib turish ya’ni ekotizimlarning barqarorligini va ulardagi tabiiy muvozanatni ta’minlashdan iborat.
Ekotizimlar hozirgi taraqqiyot davrida insoniyat ta’siriga bardosh byeraolmay o‘zgarib ketmokda. Ba’zan bir qarashda nazarga ilinmaydigan ishlar ham uning muvozanatini buzib yuborishi mumkin. Misol uchun shakarqamishni kalamushdan himoya qilish uchun 1872 yil YAmaykaga mangustlar keltirildi. Bu yerda ular qulay sharoit topib benihoya ko‘paydi va kalamushlardan tashqari ko‘pgina foydali hayvonlarni ham qirib yubordi. SHu singari qishloq xo‘jaligi zararkunandalariga qarshi kimyoviy zaharlarning ishlatishidan zararkunandalar bilan birga ko‘p turdagi foydali hasharotlar ham yoppasiga qirilib ketadi. Ekotizimlardagi tabiiy muvozanatning buzilishi inson sog‘ligi uchun zarar keltirishi muqarrar. Masalan, amyerika savannalarida qoramollarning ko‘payib ketishi fyermyerlarga katta foyda keltirdi. Lekin bu holat shu bilan birga qon so‘ruvchi ko‘rshapalaklarning ham ko‘payib ketishi va quturish kasalligining kelib chiqishiga sabab bo‘ldi. YUqorida keltirilgan bu misollar ayniqsa hozirgi davrda biosfyerani biologik tartibga solib turish zaruriyati mavjudligini tasdiqlaydi.
Antropik omillar xuruji davom etayotgan hozirgi davrda ekologiyaning yana bir muhim masalasi biologik indikatsiyadir. Bu masala amaliy ahamiyatga ega bo‘lib, indiqatorlar ustidan olib boriladigan kuzatishlar u yoki bu biogeotsenozni ekologik baholash imkonini byeradi. Masalan, lishayniklar sof havoda yashovchi organizmlar bo‘lib, o‘rmondagi daraxtlarda ularning ko‘pligi bu joyda havoning tozaligidan darak byeradi. Qarag‘ayning bujurida (shishkasida) uran moddasining ko‘pligi qarag‘ayning uran rudasi yotqiziqlari ustida o‘sayotganidan darak byeradi va hokazolar.
Navbatdagi dolzarb masala biosfyera holatini xalqaro miqyosda kuzatib borish ya’ni ekologik monitoring o‘rnatishdir. Ekologik monitoring olib borish atrof muhit holatining kelajakda kutilayotgan o‘zgarishlarini bashorat qilib, noqulay ekologik holat yuz byerishining oldini olish imkonini byeradi.
Aytilganlardan tashqari zamonamizning muhim ekologik masalalari qatoriga zararkunanda hasharotlarga qarshi biologik yo‘l bilan kurashish, tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish, atrof muhit muhofaza bo‘yicha xalqaro hamkorlikni kuchaytirish, insoniyatni yadroviy hujumlar va baktyeriologik qurollar taz’yiqidan asrash kabi masalalar ham kiradi.