3- мавзу. Билиш назарияси Режа

интуитив билиш, қалбан билиш, ғойибона билиш
дир.
Интуитив билиш. 
Инсоннинг оламни билиш жараёни унинг сезгилари ва онги зўр бериб 
ишлашини талаб қилибгина қолмасдан, унинг узлуксиз қизғин ғайришуурий фаолият 
кўрсатишини ҳам тақозо этади. Инсоннинг 
ғайришуурий билиш фаолияти интуитив билиш 
номини олди
, интуициянинг ўзи эса - бу билиш объектининг муайян шароитда бошқача йўл билан 
асослаб бериш мумкин бўлмаган хоссаларини бевосита, ғайримантиқий тарзда ҳақиқат деб 
билишдир. 
Интуиция
сезги ва ақл ҳаракатига қарши турмайди, балки билишнинг хиссий ва 
рационал жиҳатлари билан биргаликда чиқиб уларни тўлдиради. 
Инсон билишини турларга бўлишда интуитив билишдан фарқли равишда қадимдан 
ғойибона 
билиш
ҳақида ҳам турли фикрлар мавжуд. Ғойибона билиш инсон билишининг шундай турики, 
бунда киши узоқ масофадан туриб содир бўлган ёки содир бўладиган ҳодиса ва воқеани билиши, 
хис қилиши, бу ҳодиса ва воқеанинг қандай содир бўлиши унга аён бўлади.
Лекин шуни айтиш керакки, ғойибона билишнинг ҳозирча механизми фанга маълум эмас. Шу 
сабабли кўпинча ғойибона билишни кишилар илоҳийлаштириб, бундай билиш фақат азиз-
авлиёларга, алоҳида ғайритабиий кишиларга хос деб қаралиб келинмоқда.
Инсон билишининг яна унинг ижтимоий ҳодисалар билан боғлиқлигига кўра, уни мифологик 
билиш, диний билиш, фалсафий билиш, бадиий-эстетик билишларга ажратиш ҳам мумкин. 
Билишнинг бу турлари инсон билиш соҳаларининг турли томонларини ташкил қилади. 
2. Илмий билиш, унинг шакллари ва усуллари.
Илмий билишнинг эмпирик даражаси.
«
Эмпирик
» деган тушунча замирида «эмпирия», яъни 
«тажриба» тушунчаси ётади. Лекин бу билишнинг эмпирик даражаси тажрибадангина иборат
деган маънони билдирмайди. Илмий назариянинг зарур эмпирик базаси экспериментдир, у 
ҳозирги замон фани ривожининг муҳим омилига айланди. Фаннинг, биринчи навбатда 

---

табииётнинг бутун тараққиёт тарихи эксперимент билан бирон-бир тарзда боғлиқдир. Табииёт 
фанини кўпинча экспериментал фан деб атаб, бу билан унинг илгари антик ва ўрта асрлар фани 
доирасида мавжуд бўлган табиатни билиш усулларидан фарқини таъкидлаб кўрсатадилар.