|
оќизиќлар ва бегона ўтлардан тозалаш, сув исрофгарчилигига ќарши ма
ҳ
сус комплекс чора
-
тадбирларни илмий асосланган
ҳ
олатда ишлаб чиќиш ва уларни амалга ошириш вазифаларини ўз
ичига олади
.
Майдонларнинг шўрини ювиш, ер юзаларини жорий капитал
текислаш, сув истеъмолчиларга бериладиган сув сарфларини
ҳ
исобга олиш, сув сарфини ўлчаш жи
ҳ
озларини ўрнатиш, улардан
фойдаланиш ва такомиллаштириш, автоматизация,
телемеханизация, компютеризация тизимларини жорий ќилиш,
замонавий су
ғ
ориш тахникаси ва технологияларини ишлаб чиќиш
ва уни ќайта ишлаш кўникмаларини
ҳ
осил ќилишдир.
1-
расм. Марказий Осиё давлатлари харитаси
Марказий Осиё давлатлари ўртасида
(1-
расм) мавжуд бўлган сув ресурслари
ќуйидаги
ҳ
ужжатларга асосан таќсимланган
:
1. Умумий таќсимот 1983
-
1984 йиллари ишлаб чиќилган
“Амударё ва Сирдарё
ҳ
авза схемаларига” асосан амалга
оширилган.
Шу
ҳ
ужжатга асосан Ўзбекистонга 71,69 млрд.
м
3
сув белгиланган.
-
дарёлардан
-
58,6 млрд. м
3
81,7 %
-
шундан ички дарёлардан
-11,47
млрд
.
м
3
19,6 %
-
ер ости сувларидан
- 10,
07 млрд. м
3
14,0 %
-
зовур
-
оќава сувларидан
-3,02
млрд
.
м
3
4,3 %
2.
Амударё сувларининг таќсимоти бўйича
1986
йил ќабул
ќилинган протокол (Собиќ Иттифоќ Мелиорация ва сув хўжалиги
вазирлигининг
илмий
-
техник
кенгашининг
1987
йил
10
сентябрдаги
566-
сонли протоколи) Шу
ҳ
ужжатга асосан Амударё
суви ќуйидагича таќсимланган
:
-
умумий сув
ҳ
ажми 61,5 млрд. м
3
, шундан:
-
Тожикистонга
-
9,5 млрд. м
3
15,5 %
-
Тожикистонга
- 9,5
млрд
.
м
3
15,5 %
-
Ўзбекистонга
-
29,6 млрд. м
3
48,1 %
2-
Орол
ҳ
авзасининг гидрографик тизими.
Айни пайтда шу
ҳ
ужжат билан Ўзбекистон ва Туркманистон ўртасида
амалдаги сув оќими Керки гидропостида
50%
га
50%
ќилиб белгиланган
.
Ҳ
озирда Республикада
4,3
млн
.
га су
ғ
ориш майдони
мавжуд бўлиб, бу майдонларга ўз ваќтида ва керакли
миќдордаги су
ғ
ориш сувини етказиб бериш учун канал,
зовур,
гидроузел,
гидротехника
иншоотлари,
сув
омборлари, доимий насос станциялари ќурилган, сув
хўжалигида умумий сув сарфи секундига
2500
м
3
дан ортиќ
бўлган
75
йирик канал, умумий
ҳ
ажми
18,6
млрд
м
3
бўлган
53
сув ва
25
сел омборлари,
32,4
минг км
хўжаликлараро каналлар (унинг
9,4
минг
.
км га бетон
ќопланган)
174,5
минг км
.
ички су
ғ
ориш тармоќлари
( 133,6
минг км – тупроќ ўзанли очиќ ариќлар,
12,1
минг км
.
–
бетон ариќлар,
25,0
минг км
.
– лотокли,
3,7
минг км
.
– ёпиќ
ќувурли тармоќлар
), 31,0
минг км
.
хўжаликлараро
106,3
минг км
.
хўжалик ички зовур тармоќлари (шундан
67,1
минг км – очиќ
39,2
минг км ёпиќ) бор
.
Республика хўжаликларида
12,8
минг га яќин насос агрегатлари мавжуд
бўлиб, улар
ёрдамида
1050
минг га экин майдони су
ғ
орилади
.
Насос
агрегатларининг
5,800
га яќини электрлаштирилган ќолганлари дизел
насосларидан иборат
.
Хўжаликлар
ҳ
исобида
2,0
мингга яќин су
ғ
ориш ќудуќлари ишлатилади
.
Республика
4800
дан тик зовур ќудуќлари
24,6
мингдан ортиќ кузатув ќудуќлари
мавжуддир
.
Мавжуд
4,3
млн
.
га су
ғ
ориш майдонидан
144
минг га си кучсиз,
668
минг га си ўрта,
168
минг га си кучли шўрланган
ҳ
исобланади
.
Шўрланган ерлар
.
Марказий Осиё
ҳ
удудида
ерга эгалик ќилишнинг
ќуйидаги кўринишлари мавжуд
бўлган:
жамоа мулки
-
ќабила, уру
ғ
ёки бирон
-
бир ќишлоќ а
ҳ
олисига тегишли ерлар
.
хусусий
мулк
-
жамоа
ерлари
ёки
«ўлик ерлар»
ҳ
исобига
шакилланган
амлоќ
ерлар
-
амир,
хонлар
ва
ҳ
укмдорларни
нг яќинларига
тегишли ерлар
.
воќф ерлар
-
хусусий ер эгалари томонидан
(
ҳ
укмдорлар, ќайта
ер эгалари ва бош
.)
мадраса ва масжидларга, дин ва шариат
арбобларига бир умрга фойдаланишга хадя ќилинган ерлар
.
Бу ерларда де
ҳ
ќончиликни ташкил ќилишни икки формаси ќўлланилган ўз
ерига эга бўлган ерларда де
ҳ
ќончиликни ўз кучлари билан бажариш ва
ерларни пудрат (аренда) асосида фойдаланиш учун бошќаларга бериш
.
Су
ғ
ориладиган де
ҳ
ќончилик пайдо бўлиб ривожлангани сари унинг
муаммолари
ҳ
ам пайдо бўлган
.
Далалари ёнма
-
ён бўлган ва бир сув ичадиган
инсонлар, де
ҳ
ќонлар эртали
-
кечми, ўзаро муносабатлар доирасига кирганлар
.
Низоли масалалар кўтарилганда уларни ќандайдир ќоидалар, йўл
-
йўриќлар
асосида ечишга ундаган, акс
ҳ
олда низолар уриш
-
муштлашишга ва кўнгилсиз
оќибатларга сабаб бўлган
.
Шундай ќоидалардан бири тарихшунос
Давлетшиннинг
«Сувдан фойдаланиш ва ердан фойдаланиш со
ҳ
асида мусулмон
(шариат)
ҳ
уќуќшунослигининг кўрсатмалар мажмун» асаридир
.
Муаллиф
ќўл
ёзмани
тўзишда
фиќх
илмининг
йирик
намоянларидан ўрта асрларда яшаб ўтган Фат
ҳ
ал
-
Ќодир, Ибн
Абидин
.
Шайх Илёс ва бошќаларнинг
кўп жилдли асарларига
мурожат ќилган, ёки
Фат
ҳ
ал
-
Ќодир асарлар тўплами шундай
ќоидалар туркумидандир
.
Бу китоблар катта
ҳ
ажмда бўлиб ва
араб тилида чоп ќилинган
.
Оддий а
ҳ
оли айниќса, араб тили она
тили бўлмаган давлатларда бу китоблардан фойдаланиш анча
мушкул бўлган
.
Шу сабабли шариат кўрсатмаларининг энг
асосийлари
–
ҳ
аётда
тез
-
тез
учраб
турадиган
ҳ
олатлар,
муносабатлар ва
ҳ
окозаларга ба
ғ
ишланганлари,
ма
ҳ
аллий
а
ҳ
олининг
турмуш
тарзида,
урф
-
одатларида
ўзаро
муносабатларида ўз аксини топган ва «Одат» номи билан отадан
болага, авлоддан авлодга о
ғ
изаки ўтиб келган ва ёд бўлиб ќолган
.
а). сувдан ффойдаланишни ўз
-
ўзини бошќариш принципида
амалга оширилиши
в). нисбатан кўп сув талаб
ќилганлиги учун шоли
экиладиган майдонларни
чегаралаш, маълум ариќлар
тизимидан сув ичадиган
барча сувдан
фойдаланувчиларнинг
розилиги билангина
шолини экишга рухсат
бериш
б). ўзгалар ерларидан ариќ
ўтказганда бундан келадиган
зарарларни ер эгаларига
тўлаш мажбурияти (сарвитут)
ва бошќалар.
Вазирнинг
6
та муовинидан
2
таси гидромелиоратив
тизимларни бошќариш вазифаси билан шу
ғ
улланган
.
Вазирликнинг
гидромелиоратив
тизимларни
бошќариш
бошќармасига
таъмирлаш
-
ќурилиш
бошќармаси,
сув
омборлари ва сувдан фойдаланиш бошќармаси, марказий
ишлаб чиќариш хизмат гуру
ҳ
и марказий диспетчерлик
хизмати тў
ғ
ридан тў
ғ
ри бўйсунган
.
Республикамизда
ҳ
озирда мавжуд ва фаолият кўрсатаётган гидромелиоратив
тизимларни ишлатиш ва улардан фойдаланиш бошќармаларининг асосий вазифалари
ќуйидагилардан иборат
:
-
агротехника талаблари ва технология карталарига мувофиќ ќишлоќ хўжалиги ишлаб
чиќаришини су
ғ
ориш суви билан таъминлаш, ќишлоќ хўжалигини
кафолатли
равишда сув билан таъминлаш манфаатидан келиб чиќиб сув оќимини тартибга
солиш
;
-
сувдан фойдаланувчиларнинг буюртмасига мувофиќ сув беришнинг келишилган
графигини ишлаб чиќиш
;
-
магистрал ва хўжаликлараро каналлар, коллекторлар, сув омборлари, гидротехник
иншоотлар, насос станциялари, кузатиш ќудуќлари, электр ўзатиш, алоќа линиялари,
трансформатор подстанциялари ва бошќа объектлар ва иншоотлардан ишончли
фойдаланишни таъминлаш
;
-
сувни тежаш технологиялари ва су
ғ
ориш техникасини жорий этишни таъминлаш
;
-
хўжаликлараро
ирригация
ва
мелиоратив
тармоќлар
ҳ
амда
гидротехник
иншоотларда, сув ресурслари нобудгарчилигини ќисќартириш, шунингдек ички
хўжалик
су
ғ
ориш
ва
мелиоратив
тармоќлар
ва
иншоотлардан
сувдан
фойдаланувчиларга шартнома асосида хизмат кўрсатишни ташкиллаштириш
;
-
Республика
ҳ
удудида сув ресурсларини бошќаришда ва ундан фойдаланишни
Do'stlaringiz bilan baham: |
