2O‘zbekiston respublikasi

14.5-jadval
O‘zbekiston Respublikasida Davlat budjetiga to‘g‘ri soliqlar tushumining tarkibi (foiz)⁸⁸

Soliq turlari	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018
To‘g‘ri soliqlar	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0
1.Korxonalarning foyda solig‘i	18.7	19,2	18,1	19,2	18,5	16,3	15,1	13,3	12,5	12,8	22,4
2. Jismoniy shaxslar daromad solig‘i	47.9	46,2	45,0	42,7	42,5	42,8	44,1	43,2	42,1	42,3	41,2
3.Yagona soliq	17.3	18,9	21,6	23,2	22,8	25,0	25,8	27	29	30	29,9
4. Tadbirkorlar daromadiga qat’iy belgilangan soliq	3.8	3,9	4,6	5,0	5,9	6,5	7,5	6,7	6,9	9,0	6,5
5. Ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig‘i	12.4	11,9	10,8	10,0	10,3	9,4	7,5	9,8	9,5	5,9	bekor qilin- gan

To‘g‘ri soliqlar stavkalarining pasaytirilishiga qaramasdan soliq bazasining kengayishi hisobiga bu soliqlar tushumining mutlaq miqdori oshib borishi, to‘g‘ri soliqlardagi ulushi esa 2012 – 2017- yillarda deyarli barqaror bo‘lib qolayotganligini ta’kidlash mumkin, xususan, 2017- yilda budjet daromalari tarkibida to’g’ri soliqlarning ulushi 24,0 foiz ni tashkil etdi. Bunday baqarorlik 2012 – 2017- yillarda yagona soliq to‘loviga ham tegishlidir. Soliq to‘lovchilar soni ortishi, soliq bazasining kengayishi yagona soliq stavkasinig pasayishiga qaramasdan uning mutlaq miqdori ortib borishiga olib keldi.
Egri soliqlar davlat budjeti jami daromadlarining yarmidan ko‘p (2017- yilda 51,5 foiz) qismini ta’minlab beradi (14.6-jadval).
Agar ushbu soliqlar tarkibini qarab chiqadigan bo‘lsak, qo‘shilgan qiymat solig‘i bo‘yicha tushumlar egri soliqlar tarkibidagi ulushi bo‘yicha birinchi o‘rinni egalladi. 2000- yilda qo‘shilgan qiymat solig‘i ulushi 47,3 foizni, 2004- yil 42,5 foiz foizni, 2013- yilda 56,4 foiz tashkil etgan bo‘lsa, 2018- yilda 67,5 foiz ni tashkil qildi.
Qo‘shilgan qiymat solig‘i ulushining bunday keskin ko‘tarilishi aksiz solig‘i bo‘yicha tushumlar hajmining kamayishi bilan izohlanadi.
14.6-jadval

O‘zbekiston Respublikasida Davlat budjetiga egri soliqlar tushumining tarkibi (foiz)⁸⁹

Soliq turlari	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018
Egri soliqlar	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0
1.Qo‘shilgan qiymat solig‘i	60,8	56,8	56,7	57,9	57,1	56,4	56,1	56,5	56,3	56,2	67,5
2.Aksiz solig‘i	27,2	32,9	32,4	30,9	30,6	31,1	29,2	29,3	29,7	30,5	23,5
3.Bojxona boji	7,7	6,2	6,3	6,3	7,3	7,5	8,0	8,3	8,2	6,5	4,4
4. Benzin iste’moli uchun jismoniy shaxslardan undiriladigan soliq	4,3	4,1	4,5	4,9	5,1	5,0	6,7	5,9	5,8	6,8	4,6

2013- yilda aksiz solig‘i bo‘yicha tushumlarning egri soliqlar tarkibidagi ulushi 2004- yildagi 48,2 foiz o‘rniga 31,1 foizga teng bo‘lishi, 2018- yilda esa 23,5 foizga teng bo‘lishi kuzatildi. Ushbu pasayishning sababi respublika hududida ishlab chiqarilgan alkogol mahsulotlariga aksiz solig‘ining qat’iy belgilangan stavkasining o‘zgarmaganligi bilan bog‘liq. Boshqa egri soliqlarning stavkalarida esa inflatsiya darajasi hisobga olinadi.
Tashqi iqtisodiy faoliyatning yanada faollashuvi natijasida, bojxona bojlarining egri soliqlardagi ulushi ortib borib 2000- yildagi 2 foiz o‘rniga
2005- yilda 4,7 foizga, 2016- yilda esa yana ko‘tarilib 8,2 foizga yetdi. Shu davrda egri soliqlar tushumining umumiy hajmida jismoniy shaxslardan undiriladigan yagona bojxona to‘lovi ulushi ortdi.
Avtomobil egalariga mulk egaligi uchun solinadigan soliqlar o‘rniga joriy etilgan benzin iste’moli uchun jismoniy shaxslardan undiriladigan soliqlarning egri soliqlar tushumidagi ulushi 2002- yilda 2,5 foizni tashkil etgan bo‘lsa, ko‘payib borib 2005- yilda 4,4 foizga, 2018- yilda 4,4 foizga yetdi.
Soliq stavkalarini pasaytirish, iqtisodiyotga soliq yukini kamaytirish, soliqlarning rag‘batlantiruvchi funksiyasini kuchaytirish borasida amalga oshirilgan chora tadbirlar natijasida umumiy soliq yuki kamaygani holda, budjet daolmadlari ortib bordi, ularning tarkibida ijobiy siljishlar ro‘y berdi. Davlat budjetiga soliq tushumlarining ko‘payishi hukumatimiza ijtimoiyiqtisodiy dasturlarni moliyalashtirish, aholini ijtimoiy himoya qilish borasidagi tadbirlarni amalga oshirishiga xizmat qildi.
14.5. O‘zbekiston Respublikasida soliq islohotlarining o‘ziga xos xususiyatlari O‘zbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan soliq siyosati iqtisodiyotni modernizayiya qilish va texnik qayta qurollantirishda soliqlarning rolini oshirish, ularning rag`batlantiruvchi funksiyasini kuchaytirish, soliqlarni unifikatsiya qilish, iqtisodiyotga soliq yukini pasaytirish, soliq stavkalarini pasaytirish kabi yo‘nalishlarda olib borilmoqda.
Ushbu ma’ruzaning beshinchi savolida ko‘rganimizdek to‘g‘ridan-to‘g‘ri soliq stavkalarining pasaytirilishi, kichik biznes sub’ektlari uchun soddalashtirilgan soliq tizimining joriy etilishi iqtisodiyotga rag‘batlantiruvchi ta’sir ko‘rsaktmoqda.
Soliq islohotlari to‘g‘ridan to‘g‘ri soliqlarning stavkalarini kamaytirish, resurs to‘lovlari va mulk solig‘i bo‘yicha tushumllarning davlat budjetidagi ulushini oshirishga qaratilgan.
2000–2018- yillarda soliq siyosati makroiqtisodiy barqarorlik va barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash, iqtisodiyotda tuzilmaviy o‘zgarishlarni amalga oshirish, tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish va aholi moddiy turmushining muntazam yaxshilashib borishi maqsadlarini ko‘zlab amalga oshirildi.
Shu yillarda davlat soliq siyosati iqtisodiyotda soliq yukini yanada kamaytirish, soliq solish tartibini soddalashtirish, soliq ma’murchiligini takomillashtirishga yo‘naltirildi.
Iqtisodiyotni erkinlashtirish, investitsiyalarni va tadbirkorlik faoliyatini rag‘batlntirish uchun soliq imtiyozlarini joriy etish, soliq stavkalarini kamaytirish natijasida soliq bazasi kengaydi, oqibatda budjetga soliq tushumlari ko‘padi, daromadlar tarkibida ijobiy siljishlar ro‘y berdi.