28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

Esda tuting 
 
Buxgalteriya  hisobi  regstirlari  o’zlarining  tashqi  ko’rinishiga    ko’ra  kitob,  alohida 
varaqlar hamda ko’p ustunli kartochkalar  shaklida bo’lishi mumkin. 
 

---

 
88 
shaklidagi  hisob registrlari buxgalteriya xodimlari o’rtasida  mehnat  taqsimotini 
qiyinlashtiradi. SHuning uchun xo’jalik  operatsiyalarini  hisob  registrlarida qayd 
qilish ishlarini avtomatizatsiyalash va hisob registrlaridan buxgalteriya xodimlarini 
foydalanishni    osonlashtirish    maqsadida  alohida  varaqalar  yoki  ko’p  ustunli 
kartochkalar  shaklidagi  hisob    registrlaridan  foydalanish  maqsadga  muvofiq  deb 
o’ylaymiz. 
 
Alohida  varaqlar  shaklidagi    hisob    registrlari    bosmaxonada  zaruriy 
ko’rsatgichlari bosilgan  qog’oz  varaqalaridan iborat. Ular kartochkalardan ancha 
katta bo’lib papkalarda saqlanadi va bu papkalardan ularni kerak bo’lganda osonlik 
bilan olish mumkin. 
 
Ko’p  ustunli  kartochkalar  shaklidagi  hisob  registrlari  ham    bosma  -xonada 
zarur ko’rsatgichlari bosilgan qalin qog’ozli alohida  varaqlardan iborat. Ular har 
bir  xo’jalik    mablag’’larining    turlari,  ularning  manbaalari  bo’yicha  alohida  -
alohida ochiladi. Mazkur registrlar hisobot yili davomida kartochka deb ataluvchi 
maxsus    yashikchalardan  maolum  bir  tizimda  joylashtirilib  saqlanadi.  Masalan, 
xo’jalik  suboektlari  omboridagi  tovarlarning    assortimenti  navi,  narxi  bo’yicha, 
asosiy    vositalarni    turlari    bo’yicha  belgilanishiga  qarab  ochilgan  kartochkalar. 
 
Hisob    registrlari    xo’jalik  operatsiyalarini  o’zida  qayd  qilish  mazmuni  va 
hajmiga ko’ra analitik va sintetik hisob registrlariga bo’linadi. 
Analitik hisob registrlariga hisob oboektlari detallangan tarzda qayd qilinadi, 
ular analitik schyotlar bo’yicha ochiladi. Masalan, xom ashyolar bo’yicha ochilgan 
kartochkalar.  Unda  xom  ashyolarning  nomlari,  navi,  narxi,  o’lchov  birligi  kabi 
ko’rsatgichlar  aks  etiriladi.  Sintetik  hisob  registrlaridan    xo’jalik    opertsiyalari  
faqat  pul    hisobida  umumlashtirilgan  tarzda  qayd  qilinadi.  Masalan,  korxona 
sintetik schyotlari bo’yicha ochilgan  bosh  kitob. 
 
Bunda har bir sintetik  schyotning  aktiv  yoki  passivligiga  qarab yozilgan 
boshlang’ich  qoldiq  va  xo’jalik  operatsiyalari  tapsiridagi    o’zgarishlarni  ushbu 
schyotlarda aks ettirish mumkin.  
 
Buxgalteriya hisobi registrlariga sodir etilgan xo’jalik operatsiyalarini yozish  
tartibini    buxgalteriya  hisobining  shakllari  belgilaydi.  Bu  masalalar    keyingi 
bo’limlarda bayon qilinadi.