28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

MAVZU- 17
. 
SCHYOTLARNING IQTISODIY MAZMUNI VA 
BALANSGA NISBATAN TURKUMLANISHI   
(amaliy – 2 soat) 
 
REJA: 
1. Buxgalteriya schotlari bilan balansni bog’liqligi 
2. Mablag’’larni hisobga oluvchi schotlar 
3. Manbalarni hisobga oluvchi schetlar 
 
Mavzuning maqsadi:
 Buxgalteriya hisobi schyotlarini iqtisodiy mazmuniga 
qarab  klassifikatsiya  qilish,  buxgalteriya  hisobi  schyotlarini  tuzilishi  va 
tayinlanishiga qarab klassifikatsiya qilish, schyotlar rejasinir o’rganish. 
 
Tayanch iboralar
: schet, debet, kredit, oborot, salg’do, aktiv, passiv, moda, 
aktiv modda, passiv modda. 
Buxgalteriya  hisobi  schyotlari  buxgalteriya  balansi  bilan  chambarchas  bog’-
liqdir. 
Balansning aktivida mablag’’larning turlari ko’rsatiladi va ularni jo-riy 
hisobga olish uchun har bir balans moddasi bo’yicha aktiv schyotlar ochila-
di. Balans passivida mablag’’lar manbalari aks ettiriladi va ular bo’yicha 
joriy hisob har bir moddaga ochiladigan passiv schyotlarda amalga oshirila-
di.  Mablag’’lar  turlari  hamda  ularning  manbalari  to’g’risidagi  schyotlar 
mah-lumotlari  balansni  tuzish  paytida  aktiv  va  passiv  moddalar  bo’yicha 
qo’yib chiqiladi. 
Faraz qilaylik, oy boshiga korxona balansi quyidagicha bo’lgan: 
Balans 
200 _ yil 1fevraliga bo’lgan 
 
(m.s.) 
 
AKTIV
 
Summa 
Massiv 
summa 
1. Asosiy vositalar 
2. Materiallar  
3. Hisob-kitob 
schyoti 
200000 
40000 
10000 
1. Ustav kapitali (fondi) 
2. Foyda  
3. Mol etkazib 
beruvchilar 
230000 
6000  
14000 
Jami 
250000  Jami 
250000 
«Materiallar» va «Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to’lanadigan 
schetlar»i bo’yicha qo’shimcha ma’lumotlar: Material turlari: 
A 3000 t. 1 t. ning narxi 10 so’m 
-  30000 so’m 
B 5000 kg, 1 kg. ning narxi 2 so’m 
-  10000 so’m 
Jami 
-  40000 so’m 
Korxonaning mol yetkazib beruvchilarga qarzi: 
«Tashselg’mash» eavodiga 
-        5000 so’m 
6-sonli birlashmaga 
-        9000 so’m 
Jami-                  14000 so’m 

---

 
71 
Tahliliy hisob uchun faqat ikki modda bo’yicha ma’lumotlardan foydalanamiz. 
Korxonaning fevral oyidagi muomilalarini ko’rib chiqamiz. 
Birinchi muomala. «Tashselg’mash» zavodidan quyidagi materiallar olingan: 
A 1500t., 1t.ningnarxi 10 so’m 
-      15000so’m 
B 2500 dona, 1 donasining narxi 2 so’m 
-        5000 so’m 
Jami 
-     20000 so’m 
Kelib tushgan materiallar uchun hali hisob-kitob qilinmagan. 
Ikkinchi  muomala.  Faoliyatni  amalga  oshirish  uchun  materiallar  sarf-
langan: 
A 2000 t., 1 t.ning narxi 10 so’m 
-     20000 so’m 
B 3000 kg., 1 kg.ning narxi 2 so’m 
-       6000 so’m 
Jami 
-     26000 so’m 
Uchinchi muomala. Korxona xodimlariga ish haqi hisoblangan 35000 so’m. 
To’rtinchi  muomala.  Maqsadli  moliyalash  uchun  bosh  korxonadan 
mablag’’lar olingan 950000 so’m ($25000 x 38 so’m) 
Beshinchi muomala. Valyuta O’z.Resp. ning Markaziy banki kursi bo’yicha 
so’mga konvertatsiya qilinib va hisob - kitob schyotiga yozilgan 950000 so’m. 
Oltinchi  muomala.  Mol  yetkazib  beruvchilarga  qarzni  uzish  uchun  hisob-
kitob schyotidan pul o’tkazilgan. 
a) «Tashselg’mash» zavodiga 
-      15000 so’m 
b) 6-sonli birlashmaga 
-        9000 so’m 
Jami 
-     24000 so’m 
Ettinchi muomala. Asosiy vosita xarid qilingan         -      17000 so’m 
Sakkizinchi muomala. Dalolatnoma bo’yicha 
asosiy vosita foydalanishga topshirilgan 
-     17000 so’m 
To’qqizinchi muomala. Kreditorlarning ko’rsatgan 
xizmatlari uchun lul to’lash hisoblangan 
- 
750 so’m 
O’ninchi muomala. Har xil kreditorlarga hisob 
- kitob schyotidan o’tkazilgan 
- 
750 so’m 
O’n birinchi muomala. Maqsadli moliyalash 
hisobidan bajarilgan ishlar aks ettirilgan 
-      61750 so’m 
Keltirilgan muomalalarni hisobda aks ettirish uchun eng avval buxgal-teriya 
yozuvlari (o’tkazmalar)ni tuzib chiqamiz. 
2003 yil fevraldagi yozuvlar 
1.  D-t - «Xom ashyo va materiallar» schyoti 
K-t - «Mol etkazib beruvchilar va 
pudratchilarga to’lanadigan schyotlar» 
2. 
D-t - «Asosiy ishlab chiqarish» 
schyoti 
K-t - «Xom ashyo va 
materiallar» schyoti 
3. 
D-t - «Asosiy ishlab chiqarish» 
schyoti 
K-t - «Mehnatga haq to’lash bo’yicha xodimlar bilan 
hisob -kitoblar» schyoti 
 
 
■  -  20000 
so’m 
 
 
 
 
-  20000 
so’m 
 
-  26000 
so’m 
 
-  26000 
so’m 
 
-  35000 
so’m 
 
- 35000 
so’m 
  
 

---

 
72 
4. 
D-t -«Mamlakat ichidagi valyuta 
schyotlari» 
K-t - «Boshqa maqsadli tushumlar» 
schyoti 
5. 
D-t - «Hisob-kitob schyoti» 
K-t - «Mamlakat ichidagi valyuta 
schyotlari» 
6.  D-t - «Mol etkazib beruvchilar va 
pudratchilarga to’lanadigan schyotlar» 
K-t - «Hisob-kitob» schyoti 
7. 
D-t - «Kapital qo’yilmalar» schyoti 
K-t - «Hisob-kitob» schyoti 
8. 
D-t - «Asosiy vositalar» schyoti 
K-t - «Kapital qo’yilmalar» schyoti 
9. 
D-t - «Asosiy ishlab chiqarish» schyoti 
K-t - «Har xil kreditorlar bilan 
-hisob-kitoblar» schyoti 
10. D-t - «Har xil kreditorlar bilan 
hisob-kitoblar» schyoti 
K-t - «Hisob-kitob schyoti» 
11. D-t - «Boshqa maqsadli tushumlar» schyoti 
K-t «Asosiy ishlab chiqarish» schyoti 
Jami 
950000  so’m  950000 
so’m 950000 so’m 
950000 so’m 
24000 
so’m 
24000 
so’m 
17000so’m 
17000 
so’m 
17000 
so’m 
17000so’m  750 
so’m 
750 so’m 
750 so’m 
750 so’m 
61750 so’m 
61750 so’m 
2082250 so’m 
YUqoridagi yozuvlarni sintetik schyotlarda aks ettirish quyidagicha amal-ga 
oshiriladi: